นับว่าเรื่องราวของเศรษฐกิจไทยและความเป็นไปของปากท้องประชาชน หลังจากมีคณะรัฐบาลที่มาจากการรัฐประหาร จะเป็นเรื่องที่โดนกล่าวถึงและโดนโจมตีไม่น้อยเลยทีเดียว
วันนี้ ขอชวนมาทบทวน “ว่าด้วยเศรษฐกิจไทย”ที่ คุณบรรยง พงษ์พานิช ได้เขียนอธิบายเอาไว้ ท่านสรุปไว้ตั้งแต่ต้นปี 2561 ว่า แทบไม่มีความเปลี่ยนแปลงในภาพใหญ่หรือในเรื่องการปฏิรูปมากนัก ยังเคราะห์ดีที่สัปดาห์ที่ผ่านมา นายกฯพลเอกประยุทธ์ ได้กล่าวไว้ในงานของ คนร.ว่า ปีนี้จะเป็นปีของการปฏิรูปรัฐวิสาหกิจ ผมคนหนึ่งครับที่ต้องการเฝ้ารอ เพื่อเห็นการปฏิรูปในด้านนี้อย่างจริงจัง
คุณบรรยง พงษ์พานิช แขกรับเชิญประจำคอลัมน์ผม เขียนบทความนี้ไว้ย้อนให้มองเศรษฐกิจตั้งแต่ปี 2558 และอยากย้อนให้ดูกันว่า ถึงตอนนี้4 ปีผ่านไป วันนี้ 2561 ตรงกับความคิดทุกท่านมากน้อยเพียงใด
......................................
...เศรษฐีกลัวว่าความร่ำรวยจะหดถอย ...ลูกจ้างตั้งแต่ผู้บริหารยันเสมียน กลัวว่าจะต้องทำงานยากงานหนัก ค่าจ้างไม่เพิ่ม แถมหน้าที่การงานไม่มั่นคง ...เกษตรกรกังวลกับการตกต่ำของราคาผลิตผล แถมยังจะถูกซ้ำเติมด้วยภาวะภัยแล้งที่จะมีมาแน่นอน...แม้ข้าราชการที่ปกติจะไม่ค่อยรู้ร้อนรู้หนาวกับใคร ก็ยังต้องกังวลว่าแนวทางปฏิรูปประเทศที่เป็นอยู่ จะกระทบกับหน่วยงาน องค์กร และวิธีทำงานที่เคยเช้าชามเย็นชามได้อย่างสบายหรือไม่ ค่าน้ำร้อนน้ำชาที่เคยมีมา จะหดหายไปบ้างหรือเปล่า จะเอาแค่ปล่อยเกียร์ว่างรอนายเก่ากลับมาก็ไม่แน่ใจว่า จะอยู่รอดถึง ...แม้คนที่อยู่ในวงการคอร์รัปชั่นทั้งผู้ให้ผู้รับ ที่เดิมจะหาช่องร่ำรวยกันได้ทุกสภาพดินฟ้าอากาศก็ยิ่งต้องกลัดกลุ้ม วุ่นวายอยู่กับการหาช่องเจาะเข้าศูนย์อำนาจปัจจุบัน แถมหัวข้อใหญ่ที่สุดในการปฏิรูปครั้งนี้ ยังเน้นจะปราบโกงลดโกงกันเสียอีก
...ผู้บริหารประเทศที่ถึงแม้จะมีอำนาจเด็ดขาดก็ยิ่งกังวลจนหลายคนคิดว่าภาวะเศรษฐกิจจะเป็นจุดชี้ความอยู่รอดของรัฐบาลนี้เลยทีเดียว ...ยิ่งสื่อยิ่งไม่ต้องพูดถึง เนื่องจากทุกฝ่ายกังวลสนใจกันมากในเรื่องนี้ สื่อก็เลยต้องประโคมประเด็นปัญหาศก.ระยะสั้นกันแทบทุกวัน จนเป็นวงจรหมุนเวียนให้เป็นเรื่องสำคัญขึ้นไปใหญ่
ความจริงเป้าหมายระยะยาวของการพัฒนาเศรษฐกิจไม่ใช่มุ่งแต่จะให้เติบโตในระยะสั้นแต่อย่างใด เป้าหมายสำคัญจริงๆมีอยู่ 4 ประการ คือ ความมั่งคั่ง การกระจายอย่างทั่วถึง เสถียรภาพ และการเติบโตอย่างยั่งยืน เพียงแต่มาตรวัดที่วัดได้ง่ายในระยะสั้นนั้นจะเน้นการเติบโตปีต่อปี อัตราเงินเฟ้อ และการมีงานทำ ส่วนเรื่องระยะยาววัดได้ยาก ต้องรอประวัติศาสตร์เป็นผู้บอก เลยทำให้ทุกคนพุ่งความสนใจแต่เรื่องระยะสั้นกันหมด มักจะละเลยเรื่องระยะยาวไป โดยเฉพาะผู้บริหารประเทศที่เป็นนักการเมือง ยิ่งอยากอยู่ในอำนาจยาวยิ่งต้องทำแต่เรื่องสั้นๆให้ถูกใจคนไว้ก่อน แก้แต่ปัญหาเฉพาะหน้า เรื่องยาวๆเอาไว้ก่อน
ที่ผมค่อนข้างแปลกใจ...คือ รัฐบาลปัจจุบัน ที่ประกาศตลอดมาว่าจะอยู่ไม่นาน (ขนาดป๋าเปรมลงทุนตื๊อท่านยังปฏิเสธเลย) จะมุ่งเน้นเรื่อง “ปฏิรูป” ...แต่ปากว่าอย่างนั้น พฤติกรรมดูจะเป็นอีกอย่าง วันๆ กังวลอยู่แต่กับตัวเลขการเติบโต ทีมเศรษฐกิจเพียรหามาตรการกระตุ้นระยะสั้นกันตลอดมา งัดเอาประชานิยมทั้งรูปแบบใหม่ หรือรูปแบบเก่าแต่เปลี่ยนชื่อใหม่มาใช้กันดาดดื่น หรือไม่ก็เร่งเบิกจ่ายเงินหลวง เร่งลงทุนในโครงการแบบเดิมๆ ...ดูจะสนใจเรตติ้ง สนใจความนิยมระยะสั้นเหมือนกับพวกนักการเมืองทุกประการ ...มีคนบอกว่าถ้าไม่ทำอย่างนี้จะอยู่ไม่ได้ ซึ่งผมนึกไม่ออกว่ามันเกี่ยวอะไรกัน ทางเดียวที่ท่านจะอยู่ไม่ได้(ถ้าไม่ได้หวังจะอยู่นาน) ก็คือ ทหารพวกเดียวกันหักหลัง ลุกขึ้นมายึดอำนาจ ...คุมพวกเดียวกันได้เท่านั้นก็ไม่ต้องกลัวใคร น่าจะมุ่งปฏิรูปสร้างประวัติศาสตร์ได้เต็มที่
เรื่องที่สำคัญมากอีกเรื่องนอกเหนือจากโตมากโตน้อยก็คือ “โตมาอย่างไร?” ...ถ้าโตมาอย่างแข็งแรง ต่อให้โตช้าไปบ้างแต่ก็จะมีรากฐานมั่นคง พร้อมที่จะทะยานเมื่อโอกาสเหมาะสม พร้อมที่จะผจญกับภาวะผันผวน แต่ถ้าโตมาอย่างปลอมๆ โตอย่างกลวงๆ โตมาอย่างไม่สมส่วน ยิ่งน่าห่วงว่านอกจากโตช้าแล้ว ยังเต็มไปด้วยความเสี่ยง พร้อมที่จะหกล้ม พร้อมที่จะระเบิดเกิดวิกฤติในอนาคตได้ง่ายๆ
อย่างเมื่อปี 1994 Paul Krugman เคยชี้ไว้ชัดเลยว่า การที่ประเทศ Emerging Asia เติบโตมากมายในช่วงนั้น โดยใช้ “การลงทุน” นำนั้น สุดท้ายแล้ว ถ้าการลงทุนนั้นไม่สร้างให้เกิด ประสิทธิภาพการผลิต(Productivity)แล้ว ก็จะไปไม่รอด ยิ่งกู้หนี้ยืมสินมาสักแต่ว่าลงทุน แต่คุณภาพไม่เพิ่มยิ่งชิบหายแน่ ...ในที่สุดพวกเราก็เจอวิกฤติต้มยำกุ้งเข้าเต็มเปาในปี 1997 ...ส่วนคุณ Paul ก็ได้ Nobel Prize ไป
เราลองมาส่องดูกันหน่อยไหมครับ ว่าสิบเจ็ดปีหลังวิกฤติ เราเติบโตมาอย่างไร....
ผมขอใช้ Econ 101 อธิบายแบบง่ายๆ นะครับ โดยใช้วิธีวัด GDP ทางด้าน Expenditure Approach ซึ่งมี สูตรอยู่ว่า Y = C+I+G+(X-M) นั่นคือ รายได้ประชาชาติ เป็นผลรวมของ การบริโภค การลงทุน ค่าใช้จ่ายรัฐ และการส่งออกสุทธิ(หลังหักการนำเข้า)
ใครๆก็รู้ว่า ปัจจัยที่ส่งเสริมการเติบโตมากที่สุดช่วงหลังคือการส่งออก(Export) ซึ่งหลังจากค่าเงินลดลงมาก การส่งออกไทยก็รุ่งพุ่งแรง เป็นเครื่องยนต์หลักของเศรษฐกิจตลอดมา ...และใครๆก็รู้อีกว่า การส่งออกของเรากำลังมีปัญหา ทั้งการที่ภาวะโลกไม่เอื้อทั้งการที่เราไม่ได้ไต่ Value Chain ไม่เคยสนใจทำR&D ไม่ได้เพิ่ม Productivity การผลิต จนคู่แข่งเริ่มได้เปรียบเรามากขึ้นในหลายๆ อุตสาหกรรม ใครหวังให้การส่งออกเติบโตแรงในปีนี้น่าจะผิดหวัง
หันมาทางด้านการบริโภค(Consumption)บ้าง ถ้าการบริโภคเพิ่มนั้นมาจากการที่ประชาชนมีรายได้เพิ่ม แล้วเลยกินใช้มากขึ้นหลังจากเก็บออมไว้ตามสมควรแล้วย่อมเป็นเรื่องประเสริฐสุด ...แต่ของเราที่เพิ่มนั้น ส่วนหนึ่งชัดเจนว่ามาจากการก่อหนี้ยืมสินที่ทำให้หนี้ภาคครัวเรือนเพิ่มขึ้นหลายเท่าจนแตะขีดอันตราย อีกส่วนน่าสงสัยมากว่าน่าจะมาจากการประชานิยมสุดโต่ง หรือพูดง่ายๆว่ารัฐหาทางยัดเงินลงไปให้เอาไปใช้จ่ายนั่นเอง ซึ่งทั้งสองส่วนนี้จะอย่างไรก็มีจุดจำกัดที่ไม่อาจขยายไปได้ไม่สิ้นสุด ซึ่งผมเห็นว่าเราเข้าใกล้จุดนั้นแล้ว ถ้าฝืนทำต่อย่อมอันตรายอย่างยิ่ง
ด้านการลงทุนภาคเอกชน(Investment) ซึ่งทุกฝ่ายเห็นตรงกันว่า เอกชนไทยลงทุนน้อยต่อเนื่องมาตลอด บริษัทไทยนิยมเก็บเงินสด ไม่ชอบกู้ลงทุน แถมนิยมไปลงทุนนอกประเทศมากขึ้นเรื่อยๆ(ก็เงื่อนไขสภาวะในประเทศมันไม่เอื้อนี่ครับ) แถมพอศักยภาพการแข่งขันโดยรวมลดลง ทั้งไทยทั้งเทศเลยชะลอการลงทุน ซึ่งนี่เป็นเรื่องน่าห่วงสำหรับระยะยาวมาก เพราะการลงทุน(ที่มีคุณภาพ)หมายถึงการรักษาปรับปรุงศักยภาพนั่นเอง
เหลือปัจจัยสุดท้ายที่ทุกคนทุ่มเทความหวังไว้ให้ คือค่าใช้จ่ายและการลงทุนภาครัฐ ...จะเห็นว่าถนนทุกสายพุ่งไปพึ่งพารัฐกันหมด อยากให้รัฐใช้จ่ายเยอะๆ เร็วๆ ลงทุนมากๆ ทั่วๆ กระตุ้นทุกด้าน ช่วยทุกคนไปหมด ทั้งคนจน เกษตรกร คนงาน ลูกจ้าง SMEs ยันไปจนถึงธุรกิจพ่อค้าเศรษฐี ทุกคนหวังพึ่งรัฐ ทำตัวแบมือขอเหมือนอย่างที่เคย ให้สมกับที่เค้าว่าเราเป็นระบบสังคมอุปถัมภ์(Patronage) รัฐก็ชอบทำตัวเป็นคุณพ่อรู้ดี พร้อมรับภาระ กระโดดลงมาทำให้ทุกอย่าง
ถ้าเราสังเกตวิเคราะห์ให้ดี ...การเติบโตระยะหลังๆนี่มาจากการที่รัฐอัดเงินเข้าไปเยอะมาก ถ้าดูจากงบประมาณเฉยๆอาจจะไม่เท่าไหร่ แต่ถ้าดูจากการขยายตัวของรัฐวิสาหกิจ ที่ขยายสามเท่าตัว(จากขนาดค่าใช้จ่าย 18% ของ GDP เป็น 45%) กับสถาบันการเงินเฉพาะกิจ ขยายอีกสี่เท่า(จากทรัพย์สิน 13%ของGDP เป็น 47%) กับยังมีภาระซ่อนเร้นไว้ตามที่ต่างๆอีกมาก เช่น ภาระขาดทุนจากการค้ำประกันสินค้าเกษตร(ไม่เฉพาะแต่ข้าว) และภาระหนี้สินที่เสียหายจากโครงการต่างๆ ที่รวมๆกันน่าจะมากกว่าหนึ่งล้านล้านบาทที่ยังไม่นับเข้างบประมาณ และไม่รวมเป็นหนี้สาธารณะ
ผมขอสรุปเลยว่า...การเติบโตตลอด 17 ปีหลังวิกฤตินี้ เป็นการเติบโตที่ไม่เข้มแข็งนัก เป็นการเติบโตที่รัฐมีส่วนมากเกินไป ...ซึ่งอันที่จริงการที่รัฐใช้เงินมากมีบทบาทมากก็ไม่ใช่เรื่องเสียหายอะไร ถ้าเป็นการใช้จ่าย เป็นการลงทุนที่คุ้มค่า ก่อให้เกิดการเพิ่มผลิตภาพในอนาคต และไม่สร้างภาระมากมายให้กับคนรุ่นต่อไป ไม่รั่วไหลไปเข้ากระเป๋าใครโดยมิชอบ ...แต่นี่มีบทพิสูจน์มากมาย ว่ารัฐไทยนั้น นอกจากไม่มีประสิทธิภาพแล้ว ยังมีการโกงกินกันอย่างมโหฬาร จึงทำให้รากฐานทางศก.อ่อนแอลงทุกวัน
ยกตัวอย่างรัฐวิสาหกิจ ที่ลงทุนขยายตัวอย่างมาก รายที่มีกำไรเกือบทุกรายเป็นเพราะมีอำนาจผูกขาดแต่รายที่ต้องแข่งกับเอกชนเกือบทุกรายมีสถานะย่ำแย่ใกล้ล้มละลาย แสดงให้เห็นถึงประสิทธิภาพสุดห่วย และที่ไม่แปลกใจก็คือ แผนแก้ไขของทุกแห่งเหมือนกันหมด คือ ขอเงินไปลงทุนเพิ่ม เพื่อกลบปัญหาไว้ใต้พรม ผลักปัญหาและหายนะไปไว้วันหน้าอย่างที่เคยทำ ซึ่งรัฐบาลการเมืองที่ผ่านมาใช้วิธีนี้แก้ปัญหากลบปัญหามาตลอด เพราะการลงทุนเพิ่มย่อมหมายถึงค่าคอมส่วนแบ่งที่จะแบ่งปันกันมากขึ้น
ในยุครัฐบาลที่มาจากการเมืองนั้น การเติบโตระยะสั้นเป็นเรื่องสำคัญ คะแนนเสียงเลือกตั้งครั้งหน้าสำคัญกว่าความยั่งยืนของประเทศในระยะยาวมากนักนโยบายต่างๆ จึงมุ่งกระตุ้นมุ่งแจกให้ผู้ลงคะแนน ทรัพยากรอนาคตถูกเบียดบังเอามาในรูปแบบต่างๆเต็มที่ ภาระลูกหลานไม่ค่อยเป็นที่สนใจ ยิ่งประชาชนส่วนใหญ่ไม่เข้าใจ สื่อไม่รู้ทัน(หรือได้รับอามิสเพียงพอ)นักวิชาการสอพลอมีมากมาย แถมมีแรงจูงใจจากการคอร์รัปชั่นอย่างมโหฬารเข้าไปอีก เดินบิดเบี้ยวอย่างนี้ไปเรื่อยๆต้องเกิดหายนะเข้าสักวันอย่างแน่นอน และไม่น่าจะนานเกินรอ
การปฏิรูปเช่นที่ว่า จะเกิดขึ้นได้ไม่ใช่เรื่องง่ายๆ เพราะปัญหาหมักหมมมากว่ายี่สิบปี จะต้องปรับวางโครงสร้าง ออกกฎระเบียบต่างๆ สร้างกลไกติดตามดูแล โดยเฉพาะต้องคิดเผื่อไว้ให้ระบบระเบียบ และกลไกต่างๆ ยังคงอยู่หลังจากที่ประเทศกลับเข้าสู่ระบอบประชาธิปไตย เพื่อควบคุมท่านนักการเมืองทั้งหลายไม่ให้ออกนอกกรอบ ไม่ให้ถลุงชาติอย่างที่เคย ...แต่ที่สำคัญที่สุด รัฐบาลปัจจุบันจะต้องริเริ่มด้วยตัวเองเป็นตัวอย่างให้ได้ก่อน ถ้ายังคงพฤติกรรมแบบเดิมๆ ใช้วิธีแบบเดิมๆ ประชานิยมแบบเดิมๆ ลงทุนกันอย่างเร่งรีบ ชุ่ยๆแบบเดิมๆ ผ่านนายหน้าเจ้าเดิม ลอบบี้ยิสต์คนเดิม ...ถ้าตัวเองไม่ริเริ่มเปลี่ยนแปลงก่อน ก็อย่าหวังปฏิรูปให้ใครเขาทำตาม
จริงอยู่ที่ว่า รัฐบาลมีหน้าที่ต้องดูแลเศรษฐกิจระยะสั้นด้วย โดยเฉพาะต้องไม่ให้เครื่องดับในภาคส่วนที่สำคัญๆ จะต้องรักษา Momentum การขยายตัวในเรื่องที่เป็นประโยชน์ ...แต่ในเรื่องที่ไม่ช่วยให้เราแข็งแรงในระยะยาว เช่น ประชานิยมที่ไม่สร้างสรรค์ พยุงราคาโดยไม่เพิ่มผลิตภาพ หรือการลงทุนที่ไม่ตรงจุด ไม่ตอบโจทย์ แถมรั่วไหลเยอะ อย่างนั้นไม่ต้องให้โต ให้หดได้ยิ่งดี ...ธุรกิจที่มีศักยภาพ ที่มีคุณภาพต้องคอยดูแล แต่ธุรกิจที่ไร้อนาคต หรือมีแต่คอยฉ้อฉล เติบโตจากการคอร์รัปชั่น อย่างนั้นบีบให้เจ๊งให้เลิกได้ยิ่งดี ...เอาแค่ศก.ไม่ถดถอยหดตัว คอยดูแลแต่คนจน คนด้อยโอกาส คนตัวเล็กๆ ส่วนเศรษฐีพ่อค้า โดยเฉพาะที่ฉ้อฉลติดสินบน ไม่จำเป็นต้องเหลียวแล
ถ้าทำอย่างที่ว่า...เศรษฐกิจอาจไม่รุ่งพุ่งแรง แต่จะเป็นการปรับฐานที่สำคัญ ปรับอนาคตไม่ให้เติบโตแบบเสี่ยงแบบกลวงเหมือนที่ผ่านมา ถ้าการปฏิวัติจะมีประโยชน์บ้าง ก็ต้องทำแบบนี้ ...ถ้าห่วงแต่การเติบโตระยะสั้น แล้วทำแบบเดิมๆ ก็ต้องใช้กลไกที่มีอยู่ซึ่งทั้งห่วยทั้งรั่วไหล และก็รับประกันได้ว่า แป๊บเดียวคนก็ลืมว่าเติบโตเท่าไหร่ แล้วจะกลับมาบ่นว่า “เสียของ”เปล่าๆ (ใครจำได้ไหมครับว่าปี 2550 สมัยรัฐบาลสุรยุทธที่มีรองนายกศก.คนเดียวกันนี้เราโตเท่าไหร่ ...เฉลยให้ก็ได้ว่าเราโตตั้ง 5.1% ซึ่งนับว่าดีทีเดียว แต่คนก็ไม่สนกลับไปเลือกพรรคทักษิณกันหมด แถมหันมาด่าบิ๊กบังอีกว่า “เสียของ”)
อย่าไปห่วงอัตราเติบโตมากเกินไปเลยครับ มุ่งเน้นการปฏิรูปดีกว่า มีเรื่องให้ทำร้อยแปดพันเก้า ...อย่างเช่นสองเรื่องที่ผมเกี่ยวข้อง คือ การปฏิรูปรัฐวิสาหกิจ ซึ่งตั้งเป้าไว้ว่า จะลดให้เล็ก-ล้างให้สะอาด-ยกเครื่องให้คล่องตัว กับเรื่องการป้องกันปราบปรามคอร์รัปชั่น ที่ระบาดอยู่ทุกหย่อมหญ้า ก็มีเรื่องให้ต้องทำมากมาย (วันหน้าจะมาเล่ารายละเอียดนะครับ) แถมถ้าเริ่มจริงจัง อาจทำให้อัตราเติบโตระยะสั้นต้องลดลงบ้าง
สรุปความเห็นของคุณบรรยง พงษ์พานิช ต่อมุมมองเศรษฐกิจภาพรวม ...ถ้าอยากปฏิรูปให้เศรษฐกิจเติบโตอย่างมีคุณภาพในอนาคต ก็ต้องเลิกวิธีการเดิมๆ แต่ถ้าห่วงระยะสั้นก็ทำแบบที่เขาทำกันมา นี่แหละครับ ถึงเรียกว่า “รักยาวให้บั่นรักสั้นให้ต่อ”
เงื่อนไขการแสดงความคิดเห็น ซ่อน
โปรดอ่านก่อนแสดงความคิดเห็น
1.กรุณาใช้ถ้อยคำที่ สุภาพ เหมาะสม ไม่ใช้ ถ้อยคำหยาบคาย ดูหมิ่น ส่อเสียด ให้ร้ายผู้อื่น สร้างความแตกแยกในสังคม งดการใช้ถ้อยคำที่ดูหมิ่นหรือยุยงให้เกลียดชังสถาบันชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์
2.หากพบข้อความที่ไม่เหมาะสม สามารถแจ้งได้ที่อีเมล์ online@naewna.com โดยทีมงานและผู้จัดทำเว็บไซด์ www.naewna.com ขอสงวนสิทธิ์ในการลบความคิดเห็นที่พิจารณาแล้วว่าไม่เหมาะสม โดยไม่ต้องชี้แจงเหตุผลใดๆ ทุกกรณี
3.ขอบเขตความรับผิดชอบของทีมงานและผู้ดำเนินการจัดทำเว็บไซด์ อยู่ที่เนื้อหาข่าวสารที่นำเสนอเท่านั้น หากมีข้อความหรือความคิดเห็นใดที่ขัดต่อข้อ 1 ถือว่าเป็นกระทำนอกเหนือเจตนาของทีมงานและผู้ดำเนินการจัดทำเว็บไซด์ และไม่เป็นเหตุอันต้องรับผิดทางกฎหมายในทุกกรณี