เมื่อหลายวันก่อนในช่วงหลังจากที่สภาผู้แทนราษฎรพิจารณา ร่างพระราชบัญญัติงบประมาณรายจ่ายประจำปี พ.ศ. 2563 ก็มีข่าวว่าท่านสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรผู้ทรงเกียรติบางท่านที่ “ตัว” ไม่ได้อยู่ในห้องประชุม แต่กลับมีการแสดงตนและลงมติจากท่านเหล่านั้น คนที่ออกมาให้ข้อมูลเรื่องนี้เป็นอดีต สส. ที่เข้าไปประชุมในสภาและได้ไปเห็นผลการลงมติซึ่งสภาผู้แทนราษฎรพิมพ์ลงบน “กระดาษ” แปะกระดานไว้ ทำให้เรื่องราวเปิดเผยออกมา ถึงแม้ว่าล่าสุดศาลรัฐธรรมนูญจะวินิจฉัยว่า ร่างพระราชบัญญัติงบประมาณรายจ่ายประจำปี พ.ศ. 2563 นั้นจะไม่โมษะ แต่ก็ต้องกลับไปลงมติใหม่ในวาระ 2 และวาระ 3 การกระทำดังกล่าวของท่าน สส. บางท่านนั้น ทำให้กระบวนการงบประมาณซึ่งล่าช้าอยู่แล้วต้องเสียเวลาเพิ่มเข้าไปเพื่อทำให้กระบวนการนั้นถูกต้องตามกฎหมาย จริงๆ แล้วหนทางป้องกันปัญหานี้ไม่ยากหากท่านสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรผู้ทรงเกียรติมีความรับผิดชอบต่อหน้าที่ในฐานะผู้แทนปวงชน ปฏิบัติหน้าที่ของตนอย่างสุจริต แต่หากจำเป็นต้องกำหนดแนวทางป้องกันปัญหานี้อย่างมีประสิทธิภาพและยั่งยืน คงต้องเพิ่มช่องทางในการตรวจสอบและติดตามการทำงานของท่าน สส.ให้ประชาชนคนธรรมดาอย่างเราๆเข้าถึงข้อมูลภาครัฐให้ง่ายและสะดวกขึ้น

การเปิดเผยข้อมูลภาครัฐอาจเป็นทางออกหนึ่งในการแก้ปัญหาที่เกิดขึ้นได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งการเปิดเผยข้อมูลที่เกี่ยวข้องกับกระบวนการนิติบัญญัติ (หรือเรียกง่ายๆ ว่าข้อมูลการทำงานของ สส. และ สว.) เพราะทางหนึ่งเกี่ยวกับกระบวนการแก้ไขปัญหาให้กับประชาชน ผ่านการออกกฎหมายที่มีความสำคัญหรือการนำปัญหาไปสู่เวทีสำหรับการหาทางออกร่วมกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง การให้ประชาชนได้รับรู้ว่าท่านเหล่านั้นกำลังทำอะไร แก้ถูกปัญหาและแก้ได้อย่างตรงจุดหรือไม่ ลงมติในเรื่องต่างๆ อย่างไร ผ่านช่องทางที่ประชาชนเข้าถึงได้ง่ายและตรวจสอบได้อย่างสะดวกอย่างแอพพลิเคชั่นหรือเว็บไซต์ ถือเป็นความรับผิดชอบต่อความไว้วางใจที่มาจากคะแนนเสียงที่ได้รับเลือกตั้งจากประชาชนให้มาเป็นตัวแทน และรับผิดชอบต่อเงินเดือนที่มาจากภาษีของประชาชนในอีกทางหนึ่ง และยังเป็นการสร้างความโปร่งใสให้เกิดขึ้นกับการเมืองที่หลายคนมองว่าเป็นส่วนหนึ่งในการสร้างปัญหาคอร์รัปชันให้สังคมไทย

การเปิดเผยข้อมูลภาครัฐโดยเฉพาะข้อมูลการทำงานของ สส. และ สว. ทำได้ง่ายมากขึ้นกว่าในอดีตเพราะเทคโนโลยีที่ทันสมัยในปัจจุบัน หลายประเทศมีเว็บไซต์ที่ทำโดยรัฐสภาของประเทศนั้นๆ หรือองค์กรภาคประชาสังคมที่ติดตามและตรวจสอบการทำหน้าที่ของผู้แทนปวงชน เช่น ประเทศอังกฤษ มีการรวบรวมข้อมูลของ สส. แต่ละท่าน โดยมีรายละเอียดตั้งแต่ข้อมูลประวัติพื้นฐาน พรรคการเมืองที่สังกัด สถิติการเข้าประชุมสภา ตำแหน่งในอดีตและปัจจุบัน ไปจนถึงข้อมูลที่น่าสนใจ เช่น ผ่านกฎหมายหรือเสนอกฎหมายไปแล้วกี่ฉบับ มีรายละเอียดการลงมติในเรื่องต่างๆ และการลงมติแต่ละครั้งขัดแย้งหรือสอดคล้องกับแนวทางที่พรรคตัวเองสังกัด มีการอภิปรายกี่ครั้งในเรื่องอะไรบ้าง มาปรากฏตัวครั้งสุดท้ายที่สภาเมื่อไหร่ ด้วยข้อมูลรายละเอียดที่มีการจะทำให้เห็นได้ว่า สส. ท่านนั้นมีความสนใจหรือเชี่ยวชาญในด้านไหนเป็นพิเศษ ได้รับเงินบริจาคสำหรับการเลือกตั้งจากใครบ้างและใช้ไปเท่าไหร่ เดินทางไปปฏิบัติภารกิจในฐานะ สส. ด้วยงบประมาณเท่าไหร่ ใครสนับสนุน ไปประเทศอะไรและไปทำอะไร (ชวนท่านผู้อ่านเข้าไปลองเล่นได้ที่เว็บไซต์ theyworkforyou.com และ publicwhip.org.uk)

ตัวอย่างอีกหนึ่งประเทศ คือ สหรัฐอเมริกา ที่ได้เริ่มจัดทำเว็บไซต์ govtrack.us ตั้งแต่ปี ค.ศ. 2004 เพื่อให้ประชาชนสามารถเข้าถึงการทำงานของรัฐสภาสหรัฐ (U.S. Congress) ได้ง่ายขึ้น เพราะเลือกดูข้อมูลได้หลายมุมมอง เช่น มองจากการทำงานของ สส. หรือ สว. รายบุคคลว่าเกี่ยวข้องกับกรรมาธิการชุดไหนบ้าง เกี่ยวข้องกับกฎหมายฉบับใด (ทั้งอภิปรายและลงมติ)และลงมติเรื่องอะไรไปบ้าง หรือสามารถดูข้อมูลจากมุมของกฎหมายต่างๆ ว่าขณะนี้ในสภามีกฎหมายอะไรอยู่ค้างอยู่ในกระบวนการทางนิติบัญญัติ มีรายละเอียดเป็นอย่างไร ใครเป็นผู้เสนอ และกฎหมายฉบับไหนกำลังได้รับความนิยมจากผู้ใช้เว็บไซต์บ้าง โดยประชาชนสามารถตั้งค่าเพิ่มรับการแจ้งเตือนมีกฎหมายฉบับนั้นๆ ที่เราสนใจมีความเคลื่อนไหว

ประเด็นหนึ่งที่ govtrack.us ทำได้น่าสนใจ (และเหมาะอย่างยิ่งกับประเทศไทยในขณะนี้) คือ การทำงานในชั้นกรรมาธิการ เพราะมีรายละเอียดของกรรมาธิการแต่ละชุด เช่น สส. คนไหนเป็นกรรมาธิการเรื่องอะไร กรรมาธิการกำลังแก้ไขปัญหาเรื่องอะไรอยู่ (หรือทะเลาะเรื่องอะไรกันอยู่) และแก้ไปถึงไหนแล้ว และยังมีฟังก์ชั่นให้ประชาชนได้กดติดตาม สส. หรือ กฎหมายที่เราสนใจเป็นการเฉพาะอีกด้วย เช่น เราอยากรู้ว่า สส.บ้านเรากำลังทำงานอย่างไร ก็จะได้รับข้อมูลที่เฉพาะเจาะจงกับ สส. ท่านนั้นๆ

ย้อนกลับมามองประเทศไทย น่ายินดีที่รัฐสภาไทยก็ได้เริ่มการเปิดเผยข้อมูลไปบ้างแล้ว แม้ว่าจะยังไม่ทันสมัยเท่ากับประเทศอื่นๆ อาจเพราะประเทศไทยว่างเว้นจากการมีตัวแทนที่มีจากการเลือกตั้งมาหลายปี แต่หากท่านผู้อ่านลองเข้าเว็บไซต์www.parliament.go.th ก็จะพบกับรายละเอียดการประชุมสภาผู้แทนราษฎร วาระการประชุม รายงานการประชุมสภาผู้แทนราษฎรในแต่ละครั้ง ร่างกฎหมายที่อยู่ระหว่างกระบวนการทางนิติบัญญัติ และแม้จะมีบันทึกการลงคะแนนเปิดเผยไว้แต่ก็อยู่ในรูปแบบไฟล์ PDF ที่สแกนเข้าไป ทำให้คอมพิวเตอร์ไม่สามารถอ่านหรือค้นหาข้อความที่ปรากฏได้ (เพราะคอมพิวเตอร์มองเป็นรูปภาพรูปภาพหนึ่งที่ไม่ปรากฏตัวอักษร) เมื่อท่านผู้อ่านได้ลองใช้งานดูก็อาจจะพบว่ามีความซับซ้อนในการเข้าถึงข้อมูลอยู่บ้างและยังไม่ปรากฏว่ามีการรวบรวมผลการทำหน้าที่ของ สส. หรือ สว. รายบุคคล ดังที่หลายเว็บไซต์ในต่างประเทศจัดทำไว้ เพื่อให้ง่ายต่อการสืบค้นของประชาชน

ข้อมูลอีกชุดหนึ่งที่มีความน่าสนใจแต่ยังไม่เคยเห็นการเปิดเผยจากรัฐสภาไทย เพราะมีการใช้งบประมาณถึงปีละกว่า 221 ล้านบาท คือ รายชื่อของผู้ปฏิบัติงานให้สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร (ข้อมูลงบประมาณจากสำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร ที่เปิดเผยบนเว็บไซต์รัฐสภา แต่ก็อยู่ในรูปแบบ PDF ที่สแกนเป็นรูปภาพเช่นเคย) เพราะสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรหนึ่งคน สามารถแต่งตั้ง ผู้เชี่ยวชาญได้ 1 คน ผู้ชำนาญการได้ 2 คน ผู้ช่วยดำเนินงานได้ถึง 5 คน รวมแล้ว 8 คน (เงินเดือนรวมทั้ง 8 คนอยู่ที่ 114,000 บาท) หลายครั้งที่สังคมตั้งคำถามว่าคนเหล่านี้เป็นใคร เป็นคนในครอบครัวหรือไม่ และสามารถปฏิบัติหน้าที่ให้กับ สส.ได้อย่างมีประสิทธิภาพหรือเปล่า?

ความน่ายินดีอีกประการหนึ่ง คือ การที่มีประชาชนคนธรรมดาอย่างเราๆ เริ่มลุกขึ้นมาทำเว็บไซต์ที่เกี่ยวข้องกับการเปิดเผยข้อมูลของรัฐสภา อย่าง elect.in.th ที่ถือเป็นจุดเริ่มต้นของการเพิ่มช่องทางการเข้าถึงข้อมูลการทำงานของ สส. ให้ประชาชนดูง่าย เข้าใจง่าย เพราะนอกจากจะมีประวัติและผลการลงมติของ สส. ละท่านในรายประเด็นแล้ว ยังมีข้อมูลการตำแหน่งในกรรมาธิการ และได้มีการนำข้อมูลบัญชีทรัพย์สินและหนี้สินซึ่งได้ยื่นต่อคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ (ป.ป.ช.) มาเปิดเผยควบคู่ด้วย ถือเป็นการลดความซับซ้อน
ในการเข้าถึงข้อมูลที่อยู่กระจัดกระจายตามแต่ละหน่วยงานที่รับผิดชอบ ให้ข้อมูลที่มีความเกี่ยวข้องกันมารวมอยู่ในที่เดียวเพื่ออำนวยความสะดวกต่อประชาชนในการเข้าถึงข้อมูลต่างๆ

ผมหวังว่าจากตัวอย่างของต่างประเทศ และเรื่องราวทั้งหมดที่ได้เล่ามาจนถึงบรรทัดนี้ จะเป็นแรงกระตุ้นให้หน่วยงานอย่างรัฐสภาไทยและสมาชิกรัฐสภาเป็นต้นแบบในการแสดงความรับผิดชอบต่อหน้าที่ที่มีต่อประชาชน ไปจนถึงการเสริมสร้างความโปร่งใสให้เกิดขึ้นด้วยการเปิดเผยข้อมูลต่อสาธารณะและได้มาตรฐานสากล รวมถึงนำตัวอย่างในต่างประเทศมาเป็นแบบอย่างในการพัฒนาช่องทางการเข้าถึงและสร้างความใกล้ชิดกับประชาชน ผ่านเทคโนโลยีที่ทันสมัยให้ประชาชนใช้งานง่ายเข้าถึงข้อมูลและตรวจสอบการทำงานของผู้แทนของเราได้ง่ายขึ้น เพื่อรับผิดชอบต่อคะแนนเสียงที่พวกท่านๆ ได้เคยขอไว้ตอนหาเสียงที่ผ่านมา