ความสำคัญ

ผู้ป่วยโรคริดสีดวงทวารหนัก มักมาพบแพทย์ด้วยก้อนโผล่ทางทวารขณะถ่ายอุจจาระ มีเลือดแดงสดเคลือบบริเวณผิวของก้อนอุจจาระหรือมีเลือดแดงติดกระดาษชำระหลังเช็ดก้นแต่อาการดังกล่าวก็พบในผู้ป่วยมะเร็งลำไส้ใหญ่และทวารหนัก และโรคอื่นๆ บริเวณไส้ตรงและทวารหนักได้เช่นกัน (หมายเหตุ หากท่านมีการถ่ายปนมูกเลือด มีเลือดปนในก้อนอุจจาระ ถ่ายอุจจาระลำเล็กลง ถ่ายไม่สุด หรือปวดเบ่งอุจจาระตลอดเวลา อาการดังกล่าวข้างต้นไม่ใช่อาการของโรคริดสีดวงทวารหนัก แต่มักเป็นอาการที่พบบ่อยในโรคมะเร็งลำไส้ใหญ่และทวารหนัก)

อาการและอาการแสดง

ริดสีดวงทวารหนักเกิดจากการโป่งพองของหลอดเลือดขนาดเล็กและการเสื่อมสภาพของเยื่อบุลำไส้ส่วนปลายทำให้มีเลือดออกและมีก้อนยื่นออกมาทางปากทวารหนักปัจจุบันเชื่อว่ามีสาเหตุหลายอย่างที่ทำให้เกิดริดสีดวงทวารหนัก เช่น ภาวะท้องผูกและการเบ่งอุจจาระนานๆ เป็นต้น สำหรับการรับประทานอาหารที่มีกากใยน้อย อาหารรสจัด หรือการดื่มเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ อาจกระตุ้นอาการของริดสีดวงทวารหนักให้เป็นมากขึ้นได้ด้วย

ริดสีดวงทวารหนักแบ่งตามตำแหน่งออกเป็น 2 ชนิด คือ (1) ริดสีดวงทวารชนิดภายนอก ซึ่งปกคลุมด้วยชั้นผิวหนัง อาจเรียกว่าติ่งเนื้อปากทวารหนักก็ได้ และ (2) ริดสีดวงทวารชนิดภายในซึ่งปกคลุมด้วยเยื่อบุลำไส้สำหรับริดสีดวงทวารชนิดภายในนี้ ยังแบ่งย่อยออกเป็น 4 ระยะตามความรุนแรงของโรค คือ

ระยะที่ 1 ริดสีดวงทวารที่มีเลือดออกแต่ไม่มีก้อนยื่น

ระยะที่ 2 ริดสีดวงทวารที่ยื่นพ้นปากทวารหนักขณะเบ่งถ่ายอุจจาระ แต่สามารถหดกลับเข้าที่ได้เอง

ระยะที่ 3 ริดสีดวงทวารที่ยื่นพ้นปากทวารหนักขณะเบ่งถ่ายอุจจาระและจะกลับเข้าที่ได้โดยต้องใช้นิ้วดันกลับ (ไม่สามารถหดกลับเข้าที่ได้เอง)

ระยะที่ 4 ริดสีดวงทวารที่ยื่นออกมาตลอดเวลาไม่สามารถดันกลับเข้าที่ได้เลย

การวินิจฉัย

แพทย์จะทำการซักประวัติของท่านโดยเฉพาะเรื่องเกี่ยวกับการขับถ่ายอุจจาระและลักษณะของเลือดที่ออก นอกจากการตรวจร่างกายทั่วไปแล้ว แพทย์จะทำการตรวจทางทวารหนักโดยการสอดนิ้วมือและ/หรือใส่เครื่องมือขนาดเล็ก เพื่อตรวจดูเยื่อบุของไส้ตรงและทวารหนัก

หลักการรักษา

วิธีการรักษาโรคริดสีดวงทวารหนักมีตั้งแต่การรับประทานอาหารที่มีใยอาหารมากขึ้นหรือรับประทานยาที่ทำให้อุจจาระนิ่ม และปรับพฤติกรรมในชีวิตประจำวัน ได้แก่ การดื่มน้ำมากๆ และลดอาหารไขมัน ออกกำลังกายสม่ำเสมอ หลีกเลี่ยงการเบ่งอุจจาระนานๆ หรืออ่านหนังสือในขณะขับถ่าย หลีกเลี่ยงยาที่ทำให้ท้องผูกหรือท้องเสีย เป็นต้น การรับประทานยาหรือเหน็บยาทางทวารหนัก ตลอดจนการรัดริดสีดวงทวารด้วยยาง การฉีดยาที่ริดสีดวง และการผ่าตัด ซึ่งการเลือกการรักษาวิธีใดนั้นขึ้นอยู่กับระยะและความรุนแรงของโรค

สำหรับข้อบ่งชี้ของการผ่าตัดริดสีดวงทวารได้แก่ ความล้มเหลวจากการรักษาด้วยวิธีการไม่ผ่าตัด หรือ เมื่อมีภาวะแทรกซ้อนเฉียบพลัน เช่น ภาวะขาดเลือด หรือเกิดลิ่มเลือดเฉียบพลันในริดสีดวงทวาร เป็นต้น หรือมีโรคบริเวณช่องทวารหนักที่ต้องการการผ่าตัดร่วมด้วย เช่น แผลปริปากทวาร หรือฝีคัณฑสูตร เป็นต้น ในทางปฏิบัติ ริดสีดวงทวารหนักระยะที่ 3 และ 4 เป็นข้อบ่งชี้หลักในการเลือกผ่าตัดริดสีดวงทวารหนักซึ่งวิธีการผ่าตัดสามารถทำได้หลายวิธี ขึ้นกับลักษณะของรอยโรค ความชำนาญของแพทย์และความต้องการของผู้ป่วย

ความรู้ที่สำคัญ

การป้องกันการเกิดโรคริดสีดวงทวารหนักย่อมดีกว่าการรักษาโรคที่เกิดขึ้นแล้ว (แนะนำให้ปฏิบัติตามแบบการปรับพฤติกรรมในชีวิตประจำวันที่กล่าวไว้ข้างต้น) และกรณีที่ท่านมีอาการขับถ่ายผิดปกติ หรือถ่ายอุจจาระเป็นเลือดควรมาพบแพทย์ เพื่อหาสาเหตุของโรค (เพราะอาจเกิดจากมะเร็งลำไส้ใหญ่และทวารหนักก็ได้นะครับ) แต่ถ้าอาการนั้นเกิดจากริดสีดวงทวารหนักจริง ถ้าท่านมาพบแพทย์เร็ว ท่านอาจจะได้รับรักษาด้วยวิธีการอื่นๆ โดยไม่ต้องผ่าตัดก็ได้ครับ

แหล่งอ้างอิง รศ.ดร.นพ.วรุตม์ โล่ห์สิริวัฒน์

ชมรมศัลยแพทย์ลำไส้ใหญ่และทวารหนัก (ประเทศไทย)

ราชวิทยาลัยศัลยแพทย์แห่งประเทศไทย