วันนี้ขอนำเรื่องที่เกี่ยวกับปศุสัตว์มาคุยกันบ้างนะครับ แม้จะไม่เกิดขึ้นกับสัตว์เลี้ยงโดยตรง แต่เป็นเรื่องที่เกี่ยวข้องกลายๆ กับผู้บริโภคเนื้อสัตว์อย่างเราๆ นั่นคือ “โรคปากและเท้าเปื่อย” หรือ “Foot and Mouth Disease“ (FMD) ซึ่งเป็นโรคที่แพร่ระบาดได้ง่ายมากในปศุสัตว์ 

ได้แก่ โค สุกร แพะ และแกะ เป็นต้น

โรค FMD สายพันธุ์ซีโรไทป์ SAT2 (ที่ยังไม่พบในประเทศไทย) นั้น เป็นสายพันธุ์ที่มักพบในแถบแอฟริกา พบว่าในปีที่ผ่านมานั้น ได้เริ่มแพร่กระจายไปยังประเทศแถบตะวันออกกลาง เช่น จอร์แดน ตุรกี โอมาน และอิรัก ทำให้“มีความเสี่ยง” ของการแพร่ระบาดของโรค ที่จะเข้าสู่ประเทศจีน เอเชียใต้ และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ รวมถึงประเทศไทยด้วย

สิ่งที่น่ากังวลคือ ในปัจจุบันนี้ ประเทศไทยยังไม่มีวัคซีนที่มีประสิทธิภาพในการป้องกันโรคต่อสายพันธุ์ ซีโรไทป์ SAT2 เลย ดังนั้นหากมีการแพร่เข้ามา อาจทำให้เกิดการแพร่ระบาดในวงกว้าง และสร้างความเสียหายต่ออุตสาหกรรมปศุสัตว์ของไทยรวมถึงความสูญเสียทางเศรษฐกิจอย่างรุนแรงในพื้นที่การระบาดด้วย

ด้วยเหตุนี้เอง จึงมีความจำเป็นในการเพิ่มการเฝ้าระวังโรคและเพิ่มมาตรการความปลอดภัยทางชีวภาพ เพิ่มความเข้มงวดในการควบคุมการเคลื่อนย้ายสัตว์ที่ชายแดนเพื่อป้องกันการแพร่ระบาดของโรคเข้าสู่ประเทศ และเพิ่มความตระหนักรู้ ให้แก่เกษตรกร พ่อค้าสัตว์ และเจ้าหน้าที่ที่เกี่ยวข้องในการช่วยเฝ้าระวังและแจ้งเตือน เมื่อเกิดโรคขึ้น ต้องมีมาตรการในการควบคุม แจ้งเตือน และป้องกันโรคระบาดอย่างรวดเร็ว

วิธีการสังเกตโรคเมื่อสัตว์ติดเชื้อคือ สัตว์จะแสดงอาการที่สำคัญได้แก่ มีไข้ ปาก เท้า ลิ้น จมูก กีบ เต้านม จะมีตุ่มใสๆ และกลายเป็นแผลเปื่อย สัตว์มีน้ำลายไหลอยู่ตลอดเวลาเจ็บกีบ เจ็บปาก และไม่กินอาหาร ส่งผลต่อการผลิตน้ำนมและการเจริญเติบโตลดลง ในลูกสัตว์จะพบอัตราการตายสูง 

ดังนั้น เมื่อพบสัตว์สงสัยป่วยด้วยโรคปากและเท้าเปื่อย “ต้อง” รีบแจ้งเจ้าหน้าที่ของกรมปศุสัตว์ เพื่อควบคุมโรค และเก็บตัวอย่างเพื่อวินิจฉัยโรคโดยเร็ว และห้ามเคลื่อนย้ายสัตว์ออกจากฟาร์มโดยเด็ดขาด เพื่อลดการแพร่ระบาดไปยังบริเวณอื่น และรีบดำเนินการฆ่าเชื้อด้วยน้ำยาฆ่าเชื้อที่เหมาะสมในพื้นที่ที่ได้รับผลกระทบ 

และเพื่อเป็นการป้องกันและลดความเสี่ยงที่จะนำโรคเข้าสู่ฟาร์ม เกษตรกรต้องเข้มงวดมาตรการด้านความปลอดภัยทางชีวภาพ ต้องมีมาตรการในการป้องกันเชื้อเข้าสู่ฟาร์ม เช่น เข้มงวดการซื้อสัตว์ใหม่เข้าฟาร์ม เข้มงวดรถและยานพาหนะ รวมถึงบุคคลภายนอกเข้า-ออกฟาร์ม หากจำเป็นต้องให้บุคคลภายนอกเข้าฟาร์ม ต้องมีมาตรการป้องกันที่รัดกุม เช่น พ่นน้ำยาฆ่าเชื้อ สวมชุดและรองเท้าบู๊ทที่ฟาร์มจัดไว้ให้เท่านั้น เป็นต้น

การเฝ้าระวังและการวินิจฉัยที่ถูกต้อง คือการทำลายสัตว์ที่ติดเชื้อจาก ซีโรไทป์ SAT2 อย่างรวดเร็ว  ซึ่งเป็นสิ่งสำคัญและจำเป็นที่จะช่วยให้สามารถควบคุมการแพร่กระจายของโรคในระยะเริ่มต้นได้อย่างมีประสิทธิภาพ นอกจากนี้มีความจำเป็นที่ภาครัฐต้องจัดเตรียมวัคซีนไว้ในกรณีฉุกเฉินให้เพียงพอเพื่อควบคุมโรคเมื่อเกิดการระบาดของโรคปากและเท้าเปื่อยชนิดสายพันธุ์ ซีโรไทป์ SAT2 เพื่อให้มั่นใจได้ว่าประเทศไทยมีเครื่องมือที่จำเป็นอย่างเพียงพอในการควบคุมและป้องกันโรค

การเตรียมความพร้อมเพื่อรับมือกับโรคปากและเท้าเปื่อยสายพันธุ์ ซีโรไทป์ SAT2 ต้องการความร่วมมือจากทุกภาคส่วนในการรายงาน แจ้งเตือน เฝ้าระวัง จึงจะสามารถทำให้การป้องกันและควบคุมโรคประสบผลสำเร็จ ซึ่งจะสนับสนุนให้ภาคการปศุสัตว์และการเกษตรของประเทศไทยยังมีความมั่นคงทางอาหารต่อไปได้ครับ

ขอบคุณข้อมูลดีๆ จาก “รศ.น.สพ.ดร.ชัยเดช อินทร์ชัยศรี” และ “สพ.ญ.ดร.ฐนิชา ชาญชัยเดชาชัย” 

หมอโอห์ม

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ นายสัตวแพทย์ ดร.ทิลดิสร์ รุ่งเรืองกิจไกร

ภาควิชากายวิภาคศาสตร์ ฝ่ายประชาสัมพันธ์และภาพลักษณ์องค์กร

คณะสัตวแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย