เมื่อประมาณกลางปีที่แล้ว มีผู้นำ “ทฤษฎีแมลงสาบ” ของ นายซันดาร์ พิชัย (Sundar Pichai ) ซี.อี.โอ. คนใหม่ของกูเกิล (Google) มาเผยแพร่อย่างกว้างขวาง พร้อมคำชื่นชมทั้งในประเทศและต่างประเทศอย่างมากมาย

เมื่อเร็วๆ นี้ ในสังคมออนไลน์ ก็ยังมีผู้นำทฤษฎีของนายซันดาร์ พิชัย มาเผยแพร่ชื่นชม โดยผมยังไม่เคยเห็นใครแสดงความคิดเห็นในเชิงท้วงติงต่อประเด็นบางประเด็นซึ่งผมเห็นว่าควรต้องท้วงติง

จริงอยู่ ทฤษฎีแมลงสาบของนายซันดาร์ พิชัย มีหลักคิดดีๆ มากมาย แต่ในนั้นก็มีสิ่งที่ควรต้องระมัดระวัง ที่สำคัญ หลักคิดบางอย่างที่นำเสนอไว้ในทฤษฎีนี้เป็นอันตรายอย่างยิ่ง เพราะมันสามารถหมกเม็ดต้นตอปัญหาอันชั่วร้ายทั้งหลายทั้งปวงได้ ยิ่งหากนำมาประยุกต์ใช้กับความคิดในการแก้ไขปัญหาบ้านเมือง ก็จะยิ่งอันตรายและทำให้คนหลงทิศผิดทางกันไปใหญ่

ทฤษฎีนี้มาจากสุนทรพจน์บทหนึ่งของเขา ลองมาฟังดู....

At a restaurant, a cockroach suddenly flew from somewhere and sat on a lady.She started screaming out of fear.With a panic stricken face and trembling voice, she started jumping, with both her hands desperately trying to get rid of the cockroach.Her reaction was contagious, as everyone in her group also got panicky.The lady finally managed to push the cockroach away but …it landed on another lady in the group.
Now, it was the turn of the other lady in the group to continue the drama.The waiter rushed forward to their rescue.In the relay of throwing, the cockroach next fell upon the waiter.The waiter stood firm, composed himself and observed the behavior of the cockroach on his shirt.When he was confident enough, he grabbed it with his fingers and threw it out of the restaurant.Sipping my coffee and watching the amusement, the antenna of my mind picked up a few thoughts and started wondering, was the cockroach responsible for their histrionic behavior? If so, then why was the waiter not disturbed?He handled it near to perfection, without any chaos.It is not the cockroach, but the inability of the ladies to handle the disturbance caused by the cockroach that disturbed the ladies.I realized that, it is not the shouting of my father or my boss or my wife that disturbs me, but it’s my inability to handle the disturbances caused by their shouting that disturbs me.It’s not the traffic jams on the road that disturbs me, but my inability to handle the disturbance caused by the traffic jam that disturbs me.More than the problem, it’s my reaction to the problem that creates chaos in my life.

LESSONS LEARNT FROM THE STORY:

I understood, I should not react in life.I should always respond.The women reacted, whereas the waiter responded.Reactions are always instinctive whereas responses are always well thought of.

A beautiful way to understand…………LIFE.
Person who is HAPPY is not because Everything is RIGHT in his Life...
He is HAPPY because his Attitude towards Everything in his Life is Right ...!!

ถอดความเป็นภาษาไทยได้ว่า.....

ที่ร้านอาหารแห่งหนึ่ง แมลงสาบตัวหนึ่งบินมาจากไหนสักแห่ง แล้วเกาะลงบนตัวผู้หญิงคนหนึ่ง เธอเริ่มกรีดร้องด้วยความกลัว และกระโดดพร้อมใบหน้าอันตื่นตระหนกและเสียงสั่น มือทั้งสองพยายามปัดแมลงสาบออกไปอย่างสุดแรงปฏิกิริยาของเธอราวกับโรคติดต่อ เพราะทุกคนในกลุ่มพลอยตื่นตระหนกไปด้วย ในที่สุดเธอสามารถจัดการปัดมันออกไปได้ แต่..... มันกลับบินไปเกาะที่ผู้หญิงอีกคนในกลุ่ม

จากนี้ก็เป็นทีของผู้หญิงคนนี้ที่ต้องรับบทวี้ดว้ายนี้ต่อจากเธอบริกรรุดเข้าไปเพื่อช่วยเหลือแมลงสาบถูกจับโยนต่อๆ ไป จนหล่นมาเกาะที่บริกร บริกรยืนอย่างมั่นคง พยายามที่จะไม่ตื่นตระหนก พร้อมสังเกตพฤติกรรมของแมลงสาบบนเสื้อของเขาเมื่อเขามั่นใจ จึงใช้นิ้วจับมัน และขว้างมันออกไปนอกร้าน

ผมนั่งจิบกาแฟ และชมความบันเทิงนี้ความสามารถในการสัมผัสรับรู้ของผม ทำให้ผมเกิดความคิดบางอย่างขึ้นมาและเริ่มสงสัยว่า แมลงสาบต้องเป็นผู้รับผิดชอบต่อพฤติกรรมอันโกลาหลเหล่านี้หรือเปล่า ถ้าเป็นเช่นนั้น แล้วทำไมแมลงสาบไม่ได้ทำให้บริกรตื่นตกใจ และเขายังจัดการกับมันได้แทบจะสมบูรณ์แบบโดยปราศจากความวุ่นวาย

มันไม่ใช่เพราะแมลงสาบ แต่เป็นเพราะการไร้ความสามารถของพวกสาวๆ ที่จะจัดการกับการรบกวนของแมลงสาบ

ผมจึงตระหนักว่า มันไม่ใช่เพราะเสียงตะโกนของพ่อ ของเจ้านาย หรือของภรรยาที่กวนใจผม แต่มันเป็นเพราะการไร้ความสามารถของผมที่จะจัดการกับการรบกวนที่เกิดจากเสียงตะโกน

มันไม่ใช่เพราะการจราจรที่ติดขัดบนท้องถนนที่รบกวนผม แต่เป็นเพราะการไร้ความสามารถของผมในการจัดการกับการรบกวนที่เกิดจากการจราจรติดขัดต่างหาก ที่กวนใจผม

มากกว่าปัญหา มันคือปฎิกิริยาของผมต่อปัญหา ที่สร้างความวุ่นวายให้กับชีวิตผม

บทเรียนที่ได้จากเรื่องนี้

ผมเข้าใจแล้วว่า ต่อเรื่องราวของชีวิต ผมไม่ควรมีปฏิกิริยาตอบโต้ แต่ควรรับมือกับมันมากกว่า

พวกสาวๆ ต่างมีปฏิกิริยาตอบโต้ ในขณะที่บริกรใช้การรับมือ

การตอบโต้ทันทีเป็นการใช้สัญชาตญาณ ในขณะที่การรับมือต้องผ่านกระบวนการไตร่ตรอง

วิถีทางที่งดงามในการเข้าใจ “ชีวิต”

คนที่ “มีความสุข” ไม่ใช่เพราะ “ทุกอย่างในชีวิตของเขาถูกต้อง” ไปหมด

แต่ที่เขา “มีความสุข” เป็นเพราะ “ทัศนคติต่อสิ่งต่างๆ ในชีวิตของเขาถูกต้อง” ต่างหาก

ซันดาร์ พิชัย เกิดที่เมืองมธุไร รัฐทมิฬนาฑู ในครอบครัวชาวทมิฬ วรรณะพราหมณ์ บิดาเป็นวิศวกรไฟฟ้าอาวุโสของ G.E. ในวัยเด็กซันดาร์ใช้ชีวิตและเรียนหนังสือที่เมืองมัดราส หรือเจนไนในปัจจุบัน เขาจบวิศวกรรมโลหการจากสถาบันเทคโนโลยีอินเดีย เมืองฆารคปุระ รัฐเบงกอลตะวันตก และจบปริญญาโทด้านวิศวกรรมวัสดุจากมหาวิทยาลัยสแตนฟอร์ด และด้านการบริหารธุรกิจจากวอร์ตันสคูล แห่งมหาวิทยาลัยเพนซิลวาเนีย ซันดาร์ร่วมงานกับกูเกิลในปี ค.ศ. 2004 และสร้างผลงานมากมายให้กับกูเกิลจนเป็นที่ชื่นชอบและไว้วางใจของแลร์รี เพจ หนึ่งในผู้ก่อตั้งกูเกิลที่สนับสนุนให้เขาขึ้นเป็น ซี.อี.โอ.คนใหม่ของกูเกิลในปัจจุบัน
 

ในทัศนะของผม ทฤษฎีแมลงสาบของซันดาร์ มีทั้งส่วนที่เป็นข้อคิดที่ดีมาก ส่วนที่พึงฟังอย่างระมัดระวัง และส่วนที่ควรต้องมีความเห็นในเชิงท้วงติง ผมได้ระบายสีเขียว เหลือง และแดงไว้แล้วตามลำดับ

ในส่วนที่เป็นข้อคิดที่ดีมาก (สีเขียว) ซันดาร์ได้สรุปบทเรียนที่ได้จากเรื่องราวของทฤษฎีแมลงสาบไว้อย่างน่าสนใจถึง 2 ประเด็น คือ (1) การมีปฏิกิริยาตอบโต้ กับ การรับมือ และ (2) การมีชีวิตที่มีความสุข

หากเราวิเคราะห์ให้ลึกลงไป ระหว่างการมีปฏิกิริยาตอบโต้ (react) กับ การรับมือ (respond) มีพื้นที่สำหรับการครุ่นคิดและพิจารณากั้นกลางอยู่ เป็นพื้นที่ที่เราควบคุมได้ เพราะบนพื้นที่นี้ เรามีอำนาจในการเลือกและการตัดสินใจก่อนลงมือกระทำอะไรลงไป

การมีปฏิกิริยาตอบโต้ (react) เป็นสัญชาตญาณและเต็มไปด้วยอารมณ์ แม้มันเป็นสิ่งจำเป็นและเป็นประโยชน์อย่างยิ่งสำหรับการเอาชีวิตรอดในเผ่าพันธุ์มนุษย์ยุคดึกดำบรรพ์ที่ยังล้าหลังป่าเถื่อนและต้องเผชิญภัยธรรมชาติที่พวกเขาไม่อาจเข้าใจ แต่ในสภาพแวดล้อมปัจจุบันที่การดำเนินชีวิตเป็นแบบสังคม มีความสลับซับซ้อนและมีภัยรอบด้านทั้งที่มีรูปแบบและที่ไม่มีรูปแบบ การรับมือ (respond) ซึ่งเป็นพฤติกรรมที่ผ่านการครุ่นคิดพิจารณาบนพื้นที่กั้นกลางนั้น ทำให้เราสามารถเลือกแสดงออกอย่างมีเหตุผลมากกว่าอารมณ์ มีความเหมาะสม และได้ประโยชน์มากกว่าการใช้สัญชาตญาณตอบกลับทันที ด้วยเหตุนี้ซันดาร์จึงเน้นว่า ต่อเรื่องราวของชีวิต คนเราไม่ควรมีปฏิกิริยาตอบโต้ (react) แต่ควรรับมือ (respond) กับมันมากกว่า กล่าวอีกนัยหนึ่งคือ ไม่ควรใช้สัญชาตญาณไปโต้ แต่ควรใช้ตรรกะหรือเหตุผลไปตอบ

ในหนังสือ THE 7 HABITS OF HIGHLY EFFECTIVE PEOPLE ของ สตีเฟน อาร์ โควีย์ ก็เน้นว่าการรับมือเป็นการแสดงออกซึ่งพฤติกรรมเชิงรุก (Proactive) และเป็นอะไรที่มากกว่าการมีปฏิกิริยาตอบโต้ตามสัญชาตญาณซึ่งเป็นพฤติกรรมเชิงรับ (Reactive) คนเราสามารถตอบรับและมีความรับผิดชอบเพราะเรามีความสามารถในการเลือกอย่างมีจิตสำนึกได้ว่าเราควรรับมืออย่างไรต่อสถานการณ์ต่างๆ ที่เรากำลังเผชิญอยู่

ส่วนการมีชีวิตที่มีความสุขนั้น ซันดาร์ให้ความสำคัญที่ใจ การที่ซันดาร์สรุปว่า คนที่ “มีความสุข” ไม่ใช่เพราะ “ทุกอย่างในชีวิตของเขาถูกต้อง” ไปหมด แต่ที่เขา “มีความสุข” เป็นเพราะ “ทัศนคติต่อสิ่งต่างๆ ในชีวิตของเขาถูกต้อง” นั้น สอดคล้องกับคำสอนโบราณของไทยเราที่ว่า “ใจเป็นนาย กายเป็นบ่าว” ถ้าใจเป็นใจที่มีสติควบคุม ใจนั้นก็มีทัศนคติต่อสิ่งต่างๆ อย่างถูกต้อง ส่งผลให้กายซึ่งเป็นผู้ทำหน้าที่แสดงพฤติกรรมตามที่ใจอันมีสติควบคุมเป็นผู้สั่งการ แสดงการกระทำต่างๆ อย่างถูกต้องเหมาะสมออกมาด้วย ชีวิตก็สามารถมีความสุขได้ กลับกัน หากมีทัศนคติที่ไม่ถูกต้อง หรือมีใจที่ขาดสติควบคุม แม้สิ่งต่างๆ รอบตัวจะถูกต้อง ชีวิตที่ใจขาดสติควบคุม หรือชีวิตที่ไร้ทัศนคติอันถูกต้องก็ไม่อาจดื่มด่ำความสุขกับสิ่งต่างๆ รอบตัวที่มีอยู่แล้วอย่างถูกต้องได้

สำหรับส่วนที่พึงฟังอย่างระมัดระวัง (สีเหลือง) คือ การที่ซันดาร์สอนให้คนโยนความผิดทั้งหมดมาลงที่ตัวเอง ข้อนี้มองในมุมหนึ่งอาจเห็นว่าดีในแง่สอนให้คนรู้จักเข้มงวดตัวเอง ผ่อนปรนผู้อื่น ซึ่งเป็นวิถีทางหนึ่งแห่งการพัฒนาตนเอง แต่หากมองอีกมุมหนึ่ง การสอนให้เอาแต่เข้มงวดตัวเองแบบด้านเดียวเช่นนี้ ปัญหาและโดยเฉพาะอย่างยิ่งต้นตอของปัญหาก็ถูกปิดบังซ่อนเร้น

การปรับตัวเองให้เข้ากับสภาพแวดล้อม และอยู่กับมันให้ได้เป็นเรื่องที่ดี ถือเป็นการพัฒนาตนเองอย่างหนึ่ง แต่ชีวิตคนเราไม่ควรถูกสอนให้รู้จักแต่การพัฒนาตนเอง หรือปรับตัวเองให้เข้ากับสภาพแวดล้อมเท่านั้น หากยังควรต้องสอนให้รู้จักพัฒนาโลก รู้จักพัฒนาสภาพแวดล้อมรอบๆ ตัวเองพร้อมกันไปด้วย หาไม่แล้วป่านนี้ คนเราคงยังต้องนุ่งห่มใบไม้ และยังไม่ออกมาจากถ้ำ!

กลับมาที่เรื่องราวในร้านอาหาร การที่พวกสาวๆ ในร้านอาหารกรีดร้องและตื่นตระหนก ต้นตอของปัญหาไม่ได้อยู่ที่พวกเธอ และไม่ได้อยู่ที่แมลงสาบ หากอยู่ที่การบริหารจัดการด้านสุขอนามัยและความสะอาดของร้านไม่ดีต่างหาก จึงทำให้มีแมลงสาบออกมาเพ่นพ่านในร้านได้ เช่นเดียวกับการที่ผู้คนหงุดหงิดกับการจราจร ต้นตอของปัญหาก็ไม่ได้อยู่ที่พวกเขาเป็นคนขี้หงุดหงิด ไม่รู้จักควบคุมอารมณ์ หากอยู่ที่การบริหารจัดการระบบจราจรโดยองค์รวมที่ไม่ดีพอ การวางผังเมืองและถนน การออกกฎหมายเกี่ยวกับการครอบครองรถและการจราจร การบังคับใช้กฎหมายและการปฏิบัติหน้าที่ของเจ้าพนักงานจราจรหรือพนักงานเจ้าหน้าที่ที่ควบคุมการจราจร รวมทั้งพฤติกรรมการขับขี่ยวดยานของผู้ใช้รถใช้ถนน เหล่านี้รวมๆ กันต่างหากที่ทำให้รถติดและผู้คนต้องหงุดหงิด หากพวกเขาขับรถอยู่บนถนนที่ปลอดโปร่ง ผู้ร่วมทางขับรถดีมีมารยาท จะมีอะไรมาทำให้พวกเขาต้องหงุดหงิดเล่า? ต้นตอของปัญหาอยู่ที่พวกเขา และควรแก้ที่ตัวพวกเขา หรืออยู่ที่อะไร และควรแก้ที่อะไรกันแน่?

วันพุธหน้า ผมจะพูดถึง ส่วนที่ควรต้องมีความเห็นในเชิงท้วงติง (สีแดง) ซึ่งผมเห็นว่าเป็นแนวความคิดที่เป็นอันตรายอย่างยิ่ง โดยเฉพาะเมื่อนำมาประยุกต์ใช้กับปัญหาบ้านเมือง ซึ่งผมจะขอยกเหตุการณ์ประวัติศาสตร์บนถนนราชดำเนินมาอธิบายให้เห็นว่า หากคิดเช่นนี้ จะเกิดอะไรขึ้นกับบ้านเมืองของเรา

ณรงค์ฤทธิ์ ศรีรัตโนภาส

สำนักที่ปรึกษา ร้อยชักสาม