การคิด (Thinking) หมายถึง ความสามารถทางสติปัญญาในการที่จะกระทำต่อตัวแทนของข้อมูล อาจเป็นคำพูด รูปภาพ เสียงหรือข้อมูลรูปแบบอื่น การคิดเป็นการเปลี่ยนตัวแทนของข้อมูลให้เป็นรูปแบบใหม่และแตกต่างออกไปเพื่อตอบคำถาม แก้ปัญหา หรือช่วยให้บรรลุตามจุดมุ่งหมายที่ต้องการ
ความคิดเชิงวิพากษ์ (Critical thinking) หรือทักษะการคิดอย่างมีวิจารณญาณ เป็นทักษะในการคัดสรรข้อมูลที่เชื่อถือได้และตรงประเด็นมาสนับสนุนหรือปกป้องความคิดของตนเอง แยกแยะความเห็นส่วนตัว อคติ และตรรกะที่ผิดเพี้ยนจากความจริงได้ สามารถโต้แย้งด้วยเหตุผลที่มีน้ำหนัก เห็นความสัมพันธ์เชื่อมโยงของเหตุปัจจัย มองประเด็นได้หลายแง่มุม จนสามารถอนุมานข้อสรุปที่ถูกต้องเชื่อถือได้ในที่สุด ทักษะการคิดอย่างมีวิจารณญาณเป็นทักษะหนึ่งในกรอบการเรียนรู้เพื่อศตวรรษที่ 21
การคิดอย่างมีวิจารณญาณต้องอาศัยคุณลักษณะของ การมีสติ มีจิตสำนึก มีความอยากรู้อยากเห็น มีการครุ่นคิดไตร่ตรองรอบคอบ มีการตั้งคำถาม มีการค้นหาคำตอบ
ในด้านการปฏิบัติการที่เด็กจะคิดอย่างมีวิจารณญาณได้ต้องประกอบด้วย
1.รู้ว่าปัญหาที่กำลังเผชิญคืออะไร กำหนดปัญหาได้ถูกต้องตรงประเด็น มีความสนใจตั้งคำถามเพื่อเจาะลึกสถานการณ์ปัญหาที่เผชิญอยู่ทุกแง่ทุกมุม เพื่อให้เกิดข้อตกลงเบื้องต้นที่มีความหลากหลาย
2.มีความสนใจและมีความไวต่อสิ่งที่มีผลต่อสถานการณ์ที่เผชิญอยู่สามารถวิเคราะห์ได้ว่าเนื้อหานั้นมีความสำคัญและมีอิทธิพลต่อสถานการณ์ที่กำลังวิเคราะห์อยู่อย่างไร มองเหตุการณ์ได้รอบด้าน ไม่ด่วนตัดสินใจโดยพิจารณาจากข้อมูลเพียงด้านเดียว
3.ต้องมีความสามารถในการสร้างจินตนาการ และเสาะแสวงหาทางเลือกที่หลากหลาย เพื่อให้เหมาะสมกับสถานการณ์ มีความคิดสร้างสรรค์รู้จักคิดนอกกรอบ
4.สามารถสะท้อนคิดและพิจารณากฎเกณฑ์หรือการปฏิบัติตรวจสอบความถูกต้องของกฎเกณฑ์หรือการปฏิบัติ ได้อย่างรอบคอบ ไม่ด่วนเชื่อหรือทำตามสิ่งที่ทำตามๆ กันมาโดยขาดการวิเคราะห์เหตุผล หรือผลดีผลเสียของการกระทำ
ส่วนประกอบของความคิดเชิงวิพากษ์ criticalthinking คือ
l การวิเคราะห์ความคล้ายคลึงกัน
l การแยกประเภทและการจัดหมวดหมู่
l การหาข้อมูลที่มีความเกี่ยวข้อง
l การหาข้อมูลจากสิ่งที่เป็นเหตุเป็นผล
l การทดสอบสมมติฐาน
l รู้ปัจจัยที่อาจทำให้คิดผิดพลาด เกิดอคติ
l รู้จักแยกแยะข้อมูลที่ได้รับว่าเป็นสิ่งที่ได้จากการศึกษาหรือเป็นการแปลผลการศึกษาอีกทอดหนึ่ง
การสอนเด็กให้มีความคิดเชิงวิจารณญาณเป็นสิ่งที่มีความจำเป็น ควรทำควบคู่ไปกับการสอนเนื้อหา ควรสอนหลักการของการคิดที่ชัดเจน ชวนให้คิดถึงกระบวนการในการหาคำตอบว่าได้คำตอบมาอย่างไร
หลักการในการสอนการคิดเชิงวิพากษ์
1.เริ่มสอนตั้งแต่เด็กเล็ก สอนให้เด็กรู้จักให้เหตุผลกับเหตุการณ์ในชีวิตประจำวัน
2.พยายามให้เหตุผลในสิ่งที่เราสั่งให้เด็กทำ ไม่ใช่สั่งอย่างเดียว
3.กระตุ้นให้เด็กถามคำถามเพื่อให้เกิดนิสัยใฝ่รู้เปิดโอกาสให้เด็กแสดงความเห็นต่าง
4.กระตุ้นให้เด็กลองคิดถึงทางออกหรือคำอธิบายอื่นๆเพื่อให้เด็กเป็นคนที่ยืดหยุ่นทางความคิด
5.ให้เด็กมีโอกาสอธิบายสิ่งต่างๆ โดยใช้คำพูดของตน
6.พูดคุยถึงสิ่งที่มีผลต่อการตัดสินใจ อคติต่างๆ
7.ฝึกการคิดต่อเรื่องต่างๆ ในหลายแง่มุมนอกเหนือจากเนื้อหาทางวิชาการเช่นในแง่การเมือง จริยธรรม
8.ฝึกให้เด็กเขียนเรียบเรียงความเห็นหรือความคิด
เอกสารอ่านเพิ่มเติม
https://www.parentingscience.com/teaching-critical-thinking.html
https://thepotential.org/2018/11/30/how-to-critical-thinking/
วารี วณิชปัญจพล.ความคิดเชิงวิจารณญาณสำหรับพยาบาล (Critical Thinking For Nurses).วารสารกองการพยาบาลปีที่ 37 ฉบับที่ 3 กันยายน-ธันวาคม 2553
บทความโดย
พ.ญ.นภัทร สิทธาโนมัย
สาขาจิตเวชศาสตร์เด็กและวัยรุ่น
ภาควิชากุมารเวชศาสตร์ โรงพยาบาลศิริราช
เงื่อนไขการแสดงความคิดเห็น ซ่อน
โปรดอ่านก่อนแสดงความคิดเห็น
1.กรุณาใช้ถ้อยคำที่ สุภาพ เหมาะสม ไม่ใช้ ถ้อยคำหยาบคาย ดูหมิ่น ส่อเสียด ให้ร้ายผู้อื่น สร้างความแตกแยกในสังคม งดการใช้ถ้อยคำที่ดูหมิ่นหรือยุยงให้เกลียดชังสถาบันชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์
2.หากพบข้อความที่ไม่เหมาะสม สามารถแจ้งได้ที่อีเมล์ online@naewna.com โดยทีมงานและผู้จัดทำเว็บไซด์ www.naewna.com ขอสงวนสิทธิ์ในการลบความคิดเห็นที่พิจารณาแล้วว่าไม่เหมาะสม โดยไม่ต้องชี้แจงเหตุผลใดๆ ทุกกรณี
3.ขอบเขตความรับผิดชอบของทีมงานและผู้ดำเนินการจัดทำเว็บไซด์ อยู่ที่เนื้อหาข่าวสารที่นำเสนอเท่านั้น หากมีข้อความหรือความคิดเห็นใดที่ขัดต่อข้อ 1 ถือว่าเป็นกระทำนอกเหนือเจตนาของทีมงานและผู้ดำเนินการจัดทำเว็บไซด์ และไม่เป็นเหตุอันต้องรับผิดทางกฎหมายในทุกกรณี