ข้อควรระวัง ข้อห้ามใช้ และผลข้างเคียงจากวัคซีน
วัคซีนแต่ละชนิดมีข้อควรระวัง ข้อห้ามใช้ และผลข้างเคียงที่แตกต่างกัน เพื่อความปลอดภัยในการรับวัคซีน ควรศึกษาให้เข้าใจก่อนเข้ารับวัคซีนแต่ละชนิด
ข้อห้ามใช้สำหรับวัคซีนชนิดเชื้อมีชีวิตอ่อนฤทธิ์ (เชื้อเป็น)
เชื้อเป็นในวัคซีนอาจก่อให้เกิดโรคได้ในผู้มีภูมิต้านทานต่ำหรือบกพร่อง เช่น วัคซีนงูสวัดชนิดเชื้อเป็นอาจทำให้ไวรัสงูสวัดเพิ่มปริมาณในร่างกายและแพร่กระจายไปยังอวัยวะต่างๆ ทั่วร่างกาย เช่น ทำให้เกิดการติดเชื้อที่ปอด ตับ และสมอง
ห้ามใช้วัคซีนชนิดเชื้อมีชีวิตอ่อนฤทธิ์ (เชื้อเป็น)ในกรณีดังต่อไปนี้
1. ผู้มีภูมิต้านทานต่ำหรือบกพร่อง เช่น ผู้ป่วยโรคเอชไอวี/เอดส์ มะเร็งเม็ดเลือดขาวชนิดเรื้อรัง มะเร็งต่อมน้ำเหลือง เป็นต้น
2. ผู้ได้รับยากดภูมิต้านทาน เช่น คอร์ติโคสเตียรอยด์ชนิดกินหรือฉีดในขนาดสูง ยาเคมีบำบัด ยากดภูมิต้านทานที่ใช้ในการปลูกถ่ายอวัยวะ เป็นต้น
3. หญิงมีครรภ์
4. สตรีให้นมบุตร
5. ผู้กำลังเป็นวัณโรคที่โรคยังไม่สงบ
6. เพิ่งได้รับเลือด อิมมิวโนโกลบิวลินหรือผลิตภัณฑ์ที่มีแอนติบอดีเป็นส่วนประกอบ
ข้อห้ามใช้ทั่วๆ ไปของวัคซีนชนิดต่างๆ
ห้ามใช้วัคซีนแต่ละชนิด ในกรณีดังต่อไปนี้
1. มีประวัติแพ้วัคซีนชนิดนั้น ๆ อย่างรุนแรง
2. มีประวัติแพ้ส่วนประกอบของวัคซีน ได้แก่ แพ้ไข่ ซึ่งกระบวนการผลิตวัคซีนบางชนิดใช้วิธีเพาะเลี้ยงเชื้อในเซลล์ของไข่ไก่ เช่นวัคซีนไข้หวัดใหญ่ โรคพิษสุนัขบ้า อีสุกอีใส และไข้เหลือง เป็นต้น
3. มีประวัติแพ้ส่วนประกอบของวัคซีน ได้แก่ นีโอมัยซินซึ่งเป็นยาปฏิชีวนะที่ใช้ในการป้องกันการปนเปื้อนของแบคทีเรียในกระบวนการผลิตวัคซีน เช่น วัคซีนหัด หัดเยอรมัน คางทูม โปลิโอชนิดกิน และไข้เหลือง เป็นต้น
4. กำลังเจ็บป่วยรุนแรง เช่น มีไข้สูง
ผลข้างเคียงโดยทั่วไปของวัคซีน
หลังได้รับวัคซีนอาจเกิดอาการไม่พึงประสงค์หรือผลข้างเคียง ซึ่งส่วนใหญ่มีอาการไม่รุนแรงและหายได้เองผลข้างเคียงที่รุนแรงมีโอกาสพบได้น้อยมาก หากมีอาการรุนแรงหรือไม่หายไปควรกลับไปพบแพทย์
ผลข้างเคียงของวัคซีนโดยทั่วไป ที่อาจพบได้มากกว่า 1 ใน 10 ราย
1. ปวด บวม เจ็บบริเวณที่ฉีด
2. มีไข้ต่ำๆ อ่อนเพลีย ปวดศีรษะ ปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ ปวดข้อ ท้องเสีย เหนื่อย หนาวสั่น
3. เป็นลม ซึ่งอาจเกิดขึ้นได้ในผู้ที่กลัวการฉีดวัคซีน กลัวเข็ม หรือกลัวการเห็นเลือด โดยเฉพาะในวัยรุ่นและผู้ใหญ่อายุน้อย จึงไม่ควรฉีดวัคซีนให้กับบุคคลเหล่านี้ในท่ายืน แต่ควรให้อยู่ในท่านั่งหรือนอน เพื่อป้องกันอันตรายจากการล้ม หลังการฉีดควรเฝ้าดูอาการระยะหนึ่ง
ผลข้างเคียงที่รุนแรงของวัคซีนแต่ละชนิด ซึ่งมีโอกาสเกิดได้น้อยมาก
วัคซีนเอ็มอาร์เอ็นเอสำหรับโรคโควิด-19 (Pfizer-BioNTech, Moderna) : ผลข้างเคียงที่รุนแรง กล้ามเนื้อหัวใจอักเสบ เยื่อหุ้มหัวใจอักเสบ ทำให้เกิดอาการหายใจลำบาก ใจสั่นหรือเจ็บหน้าอก ซึ่งอาจนำไปสู่การเป็นอัมพฤกษ์ อัมพาตหัวใจวาย หัวใจล้มเหลว หรือเสียชีวิต อุบัติการณ์ 1:5,000 ถึง 1:20,000 เข็ม เกิดได้บ่อยขึ้นในเพศชาย อายุน้อยกว่า 30 ปี
วัคซีนเวกเตอร์ไวรัสสำหรับโรคโควิด-19 (AstraZeneca, Johnson & Johnson/Janssen) : ผลข้างเคียงที่รุนแรงกลุ่มอาการหลอดเลือดอุดตันและเกล็ดเลือดต่ำ ทำให้มีจุดหรือจ้ำเลือดตามผิวหนัง ปวดศีรษะรุนแรง สับสน ชัก แขนขาอ่อนแรงครึ่งซีก เห็นภาพซ้อน หายใจลำบาก ปวดท้องรุนแรงขาบวมและเจ็บ ซึ่งเป็นผลจากการอุดตันของเส้นเลือดที่สมอง ปอด ช่องท้อง และเส้นเลือดดำใหญ่ที่ขา ซึ่งอาจทำให้พิการหรือเสียชีวิตได้ อุบัติการณ์ 1:100,000 ถึง 1:250,000 เข็มเกิดได้บ่อยขึ้นในผู้มีอายุน้อย
วัคซีนไข้หวัดใหญ่ : ผลข้างเคียงที่รุนแรง กลุ่มอาการกลุ่มอาการกิลแลง-บาร์เร (โรคที่มีการอักเสบของปลอกหุ้มของเส้นประสาทส่วนปลายหลายเส้นอย่างเฉียบพลัน) ทำให้มีอาการแขนขาอ่อนแรงทั้งสองข้าง ปวดหลัง ปวดร้าวไปตามเส้นประสาท หัวใจเต้นเร็ว หายใจลำบาก เห็นภาพซ้อน อุบัติการณ์1-2:1,000,000 เข็ม
วัคซีนมะเร็งปากมดลูก : ผลข้างเคียงที่รุนแรง เป็นลมซึ่งอาจล้มลงและร่างกายส่วนต่างๆ ได้รับการบาดเจ็บอุบัติการณ์1-100 เข็ม พบได้บ่อยเป็นพิเศษในวัยรุ่น
วัคซีนรวมบาดทะยัก คอตีบ ไอกรน : ผลข้างเคียงที่รุนแรง ชัก ซึ่งอาจเป็นการชักเกร็งหรือชักกระตุก หมดความรู้สึกขณะชัก หยุดหายใจชั่วขณะจนอาจมีริมฝีปากเขียว อุบัติการณ์1:14,000 ถึง 1:16,000 เข็ม
วัคซีนรวมหัด หัดเยอรมัน คางทูม : ผลข้างเคียงที่รุนแรงเกล็ดเลือดต่ำ ทำให้มีจุดหรือจ้ำเลือดตามผิวหนัง เลือดออกหยุดยาก วัคซีนรวมหัด หัดเยอรมัน คางทูม อุบัติการณ์ 1-30,000 เข็ม
วัคซีนโรต้า : ผลข้างเคียงที่รุนแรง ลำไส้กลืนกัน ทำให้มีอาการปวดท้องอย่างรุนแรง ท้องอืด อาเจียน อาจถ่ายอุจจาระมีเลือดปน ผนังลำไส้ขาดเลือด ลำไส้ทะลุทำให้เยื่อบุช่องท้องอักเสบติดเชื้อ นำไปสู่การติดเชื้อในกระแสเลือดได้อุบัติการณ์ 1:20,000 ถึง 1:100,000 เข็ม
วัคซีนมีคุณอนันต์ ช่วยป้องกันโรคร้าย ลดความทุกข์ทรมานและความพิการจากโรค รวมทั้งเพิ่มโอกาสการมีอายุที่ยืนยาว ผลข้างเคียงที่พบมักไม่รุนแรงและหายได้เอง มีส่วนน้อยมากที่เกิดผลข้างเคียงรุนแรง
บทความโดย ผศ.นพ.พิสนธิ์ จงตระกูล กรรมการแพทยสภา
ประธานคณะทำงานสร้างความเข้มแข็งประชาชน
ด้านการใช้ยาอย่างสมเหตุผล (สยส.)
เงื่อนไขการแสดงความคิดเห็น ซ่อน
โปรดอ่านก่อนแสดงความคิดเห็น
1.กรุณาใช้ถ้อยคำที่ สุภาพ เหมาะสม ไม่ใช้ ถ้อยคำหยาบคาย ดูหมิ่น ส่อเสียด ให้ร้ายผู้อื่น สร้างความแตกแยกในสังคม งดการใช้ถ้อยคำที่ดูหมิ่นหรือยุยงให้เกลียดชังสถาบันชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์
2.หากพบข้อความที่ไม่เหมาะสม สามารถแจ้งได้ที่อีเมล์ online@naewna.com โดยทีมงานและผู้จัดทำเว็บไซด์ www.naewna.com ขอสงวนสิทธิ์ในการลบความคิดเห็นที่พิจารณาแล้วว่าไม่เหมาะสม โดยไม่ต้องชี้แจงเหตุผลใดๆ ทุกกรณี
3.ขอบเขตความรับผิดชอบของทีมงานและผู้ดำเนินการจัดทำเว็บไซด์ อยู่ที่เนื้อหาข่าวสารที่นำเสนอเท่านั้น หากมีข้อความหรือความคิดเห็นใดที่ขัดต่อข้อ 1 ถือว่าเป็นกระทำนอกเหนือเจตนาของทีมงานและผู้ดำเนินการจัดทำเว็บไซด์ และไม่เป็นเหตุอันต้องรับผิดทางกฎหมายในทุกกรณี