l หลักคิด ที่เป็น วิทยาศาสตร์ Science และไม่เป็นวิทยาศาสตร์ Non-Science

l คำว่า “Science” มาจาก Sientea ภาษาลาติน แปลว่า ความรู้ (Knowledge)

กล่าวได้ว่า วิทยาศาสตร์ คือ ความรู้ต่างๆ ที่มีอยู่ในธรรมชาติ

l วิทยาศาสตร์ คือ องค์ความรู้ที่มีระบบและจัดไว้อย่างมีระเบียบแบบแผนโดยทั่วไป

กระบวนการหาความรู้ทางวิทยาศาสตร์ (The Process of Science) ประกอบด้วย

-ระเบียบวิธีการทางวิทยาศาสตร์ (Scientific Method) และ

-เจตคติทางวิทยาศาสตร์ (Scientific Attitude)

วิทยาศาสตร์ มีส่วนที่แตกต่างจากศาสตร์อื่นๆ ในส่วนที่ว่าการค้นคว้าหาความจริงทางวิทยาศาสตร์ ใช้ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ ทำการทดลองสรุป ตั้งสมมุติฐานและสามารถพิสูจน์ได้ ดังนั้นสิ่งที่เป็นวิทยาศาสตร์จะสามารถนำหลักฐานจากประสบการณ์มาประกอบได้

Non-Science หรือ ไม่ใช่วิทยาศาสตร์แท้

เป็นศาสตร์ที่ขาดกระบวนการที่สามารถพิสูจน์ได้ด้วยวิธีการทางวิทยาศาสตร์ ดังนั้น จึงไม่สามารถก่อให้เกิดการเรียนรู้ข้อมูลใหม่ๆได้ ที่สำคัญ คือ “ไม่สามารถแสวงหา หรือ พิสูจน์ความจริงได้” จึงไม่เป็นประโยชน์ต่อมนุษย์ได้ แต่พยายามที่จะโน้มน้าวหรือสร้างให้มนุษย์มีความเชื่อโดยขาดเหตุผล

วิทยาศาสตร์มีลักษณะสำคัญ สรุปได้ดังนี้คือ

๑.วิทยาศาสตร์ได้มาจากหรือ ทดสอบด้วยประสบการณ์ “ความรู้เชิงประจักษ์” หรือความรู้เชิงประสบการณ์ (Expirial Knowledge) โดยอาศัย “ประสาทสัมผัสทั้งห้า” ร่วมกับ “ทักษะการสังเกต”

๒.วิทยาศาสตร์ต้องเป็นสาธารณะ ความจริงที่นักวิทยาศาสตร์ ค้นพบต้องแสดงหรือทดลองให้ทุกคนเห็นได้เหมือนกัน และความรู้ทางวิทยาศาสตร์ไม่ใช่ของส่วนตัวแต่เป็นสาธารณะ คือ ผู้อื่นอาจรู้เห็นอย่างเดียวกันกับผู้ค้นพบได้

๓.วิทยาศาสตร์มีลักษณะเป็นสากล นักวิทยาศาสตร์พยายามขยายความรู้ให้เป็นสากลมากที่สุดเพราะความรู้ที่มีลักษณะ
เฉพาะเจาะจงมีความหมายน้อย และขาดการยอมรับ

๔.วิทยาศาสตร์ช่วยในการคาดหมายอนาคต วิทยาศาสตร์มีลักษณะความเป็นสากลใช้ได้โดยทั่วไป จึงสามารถคาดหมายสิ่งที่จะเกิดในอนาคตได้ ทั้งนี้การคิดค้นกฎและทฤษฎีต่างๆ ทางวิทยาศาสตร์เพื่อคาดหมายในอนาคต

๕.วิทยาศาสตร์เป็นปรนัย เมื่อวิทยาศาสตร์ถูกยอมรับและพิสูจน์แล้วว่าเป็นจริง ดังนั้นไม่ว่าใครจะนำไปพิสูจน์อีกเมื่อใด ที่ใดก็ตาม ผลที่ออกมาย่อมเหมือนเดิม ความรู้ทางวิทยาศาสตร์เปลี่ยนแปลงได้ เพราะ

๖.วิทยาศาสตร์มีลักษณะไม่คงที่แน่นอนเปลี่ยนแปลงได้ตลอดเวลา เมื่อมีการค้นพบความรู้ใหม่ ทั้งนี้เป็นผลมาจากความก้าวหน้าทางด้านวิทยาการใหม่ๆ

ความรู้ทางวิทยาศาสตร์อาจแบ่งเป็น 6 ประเภท สรุปได้ดังนี้

๑.ข้อเท็จจริงทางวิทยาศาสตร์ เป็นความรู้ทางวิทยาศาสตร์ที่สังเกตได้โดยตรง และจะต้องมีความเป็นจริงสามารถทดสอบแล้วได้ผลเหมือนกันทุกครั้ง

๒.ความคิดรวบยอดหรือมโนทัศน์ทางวิทยาศาสตร์ เกิดจากการนำเอาข้อเท็จจริงหลายๆ ส่วนที่เกี่ยวข้องมาผสมผสานเกิด
ความรู้ใหม่ อาจแบ่งออกเป็น 3 ประเภท คือ

-ความคิดรวบยอดเกี่ยวกับการแบ่งประเภท

-ความคิดรวบยอดเกี่ยวกับความสัมพันธ์

-ความคิดรวบยอดทางทฤษฎี

๓.ความจริงหลักหรือหลักการ คือ กลุ่มของความคิดรวบยอดที่เป็นความรู้หลักทั่วไป สามารถใช้อ้างอิงได้ คุณสมบัติของหลักการ คือ จะต้องสามารถนำมาทดลองซ้ำได้ผลเหมือนเดิม

๔.กฎ คือ หลักการอย่างหนึ่งแต่เป็นข้อความที่เน้นความสัมพันธ์ระหว่างเหตุผล แต่มักแทนความสัมพันธ์ในรูปสมการ

๕.สมมุติฐาน เป็นคำอธิบายซึ่งเป็นคำตอบล่วงหน้าก่อนที่จะดำเนินการทดลอง เพื่อตรวจสอบความถูกต้องเป็นจริงในเรื่องนั้นๆ หรือข้อความหรือแนวคิดที่แสดงการคาดคะเนในสิ่งที่ไม่สามารถตรวจสอบได้โดยการสังเกต

๖.ทฤษฎี คือความรู้ที่เป็นหลักการกว้างๆ ซึ่งอาจเขียนในรูปแบบ (Model) เพื่อใช้อธิบายหรือพยากรณ์ปรากฏการณ์ต่างๆ ที่อยู่ในขอบเขตของทฤษฎีนั้น การยอมรับว่าทฤษฎีใดเป็นความจริงหรือไม่ พิจารณาจากทฤษฎีนั้นจะต้องอธิบายกฎ หลักการ และข้อเท็จจริงย่อยๆ ที่อยู่ในขอบเขตทฤษฎี หรือทฤษฎีนั้นจะต้องอนุมานออกไปเป็นกฎ หรือหลักการได้ และทฤษฎีนั้นจะต้องพยากรณ์ปรากฏการณ์ที่อาจเกิดตามมาได้

l วิธีการทางวิทยาศาสตร์

เป็นวิธีที่นักวิทยาศาสตร์ใช้ในการหาความรู้ มีความแตกต่างกันบ้างในแต่ละสาขา แต่ในภาพรวมมีลักษณะคล้ายกัน สรุปเป็นขั้นตอนได้ดังนี้

๑.การสังเกต

๒.การตั้งสมมุติฐาน

๓.การทดลอง

๔.การสรุปผล

เมื่อพิจารณาวิธีการทางวิทยาศาสตร์ โดยคำนึงถึงสภาพปัญหา สามารถระบุเป็นขั้นตอนได้ดังนี้

๑.ระบุปัญหา

๒.รวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับปัญหา

๓.ตั้งสมมุติฐาน

๔.สังเกตรวบรวมผล และ/หรือการทดลอง

๕.สรุปผลการสังเกต และ/หรือการทดลอง

สมาคมความก้าวหน้าทางวิทยาศาสตร์ (American
Association for the Advancement of Science-AAAS) ได้กำหนดจุดมุ่งหมายของการใช้กระบวนการทางวิทยาศาสตร์
เป็นเครื่องมือในการแสวงหาความรู้ทั้งสิ้น 13 ทักษะ โดยจัดแบ่งออกเป็น 2 หมวด คือ

1.ทักษะพื้นฐาน หรือทักษะเบื้องต้น (Basic Science Process Skill) ประกอบด้วย 8 ทักษะ ได้แก่ ทักษะที่ 1-8

2.ทักษะขั้นบูรณาการ (Intergrated Science Process Skill) ประกอบด้วย 5 ทักษะ ได้แก่ ทักษะที่ 9-13

ที่สำคัญขอยกมาเป็นตัวอย่าง

11.ทักษะการกำหนดและควบคุมตัวแปร (Identifying and controlling variables)

หมายถึง การชี้บ่งตัวแปรต้น ตัวแปรตาม และตัวแปรที่ต้องควบคุมในสมมุติฐานหนึ่ง การควบคุมตัวแปรนั้นเป็นการควบคุม
สิ่งอื่นๆ นอกเหนือจากตัวแปรต้นที่จะทำให้ผลการทดลองคลาดเคลื่อนถ้าหากว่าไม่ควบคุมให้เหมือนกัน

13.ทักษะการตีความหมายข้อมูลและลงข้อสรุป (Interpretting
data and conclusion)

หมายถึง ความสามารถในการบอกความหมายของข้อมูลที่ได้จัดกระทำ และอยู่ในรูปแบบที่ใช้ในการสื่อความหมายแล้ว ซึ่งอาจอยู่ในรูปตาราง กราฟ แผนภูมิหรือรูปภาพต่างๆ รวมทั้งความสามารถในการบอกความหมายข้อมูลในเชิงสถิติด้วย และสามารถลงข้อสรุปโดยการเอาความหมายของข้อมูลที่ได้ทั้งหมด สรุปให้เห็นความสัมพันธ์ของข้อมูลที่เกี่ยวข้องกับตัวแปรที่ต้องการศึกษาภายในขอบเขตของการทดลองนั้นๆ

l เจตคติทางวิทยาศาสตร์ (Scientific Attitudes)

เป็นสิ่งสำคัญอย่างหนึ่งที่จะต้องปลูกฝังให้เกิดขึ้น เป็นเสมือนตัวกำกับความคิด การกระทำ การตัดสินใจในการปฏิบัติงานทางวิทยาศาสตร์

แบ่งได้เป็น 2 ลักษณะ คือ

๑.เจตคติที่เกิดจากการใช้ความรู้

๒.เจตคติที่เกิดจากความรู้สึก

คุณลักษณะของบุคคลที่มีเจตคติทางวิทยาศาสตร์ สรุปได้ดังนี้

๑.มีเหตุผล

๒.มีความอยากรู้อยากเห็น

๓.มีใจกว้าง

๔.มีความซื่อสัตย์และมีใจเป็นกลาง

๕.มีความเพียรพยายาม

๖.มีความละเอียดรอบคอบ

l เรื่องนี้ มีความสำคัญต่อมนุษย์มาก โดยเฉพาะ “สังคมไทย”

ที่ประชาชน โดยเฉพาะ “ผู้นำ นักการเมือง นักวิชาการ และกลุ่มองค์ต่างๆ รวมทั้ง ภาคประชาชน” ที่ขาด ความรู้ ความคิด
และ ความเข้าใจ “ความคิดที่เป็นวิทยาศาสตร์” จึงไม่สามารถ แก้ “วิกฤตของชาต” และ “วิกฤตต่างๆ ของพรรคการเมือง
กลุ่มองค์กร และตัวเอง” ได้

สังคมไทยในยุคนี้ สับสน ซับซ้อน มีความขัดแย้งทางความคิดสูงมีหลักคิดที่สำคัญ ๒ อย่าง คือ

๑. มีหลักคิด ที่เป็น “วิทยาศาสตร์” Science คือ มีหลักการแนวทาง ที่ใช้สติปัญญา ความจริง และพิสูจน์ได้

๒. หลักคิดที่ไม่เป็น วิทยาศาสตร์ Non-Science “ที่ผู้คนส่วนหนึ่งใช้” ความเชื่อ ที่บอกเล่าต่อกันมา หรือการอ้างอิงข้อเขียนในตำรับ(หลับ) ตำราของผู้นำที่มีอคติ ไม่ถูกต้องเป็นจริงและไม่มีการพิสูจน์ได้ ถึงความถูกต้องชอบธรรม ตามที่กล่าวอ้าง