ผู้เลี้ยงสุนัขและแมวหลายๆ ท่านคงเคยได้ยินเกี่ยวกับความผิดปกตินี้ซึ่งบางท่านอาจเคยมีสุนัขหรือแมวที่ได้ชื่อว่าเป็น “ทองแดง” และอาจไม่ทราบว่าอาจก่อให้เกิดปัญหาหรือการเป็นมะเร็งตามมาได้ วันนี้ผมมีข้อมูลเกี่ยวกับปัญหาอัณฑะทองแดงในสุนัขและแมว จาก ผศ.น.สพ.ดร. ศุภวิวัธน์ พงษ์เลาหพันธุ์ แห่งภาควิชาสูติศาสตร์เธนุเวชวิทยา และวิทยาการสืบพันธุ์ คณะสัตวแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย มาฝากครับ 

@ อัณฑะทองแดงคืออะไร 

อัณฑะทองแดง คือความผิดปกติที่อัณฑะไม่เจริญเคลื่อนตัวลงมาในถุงอัณฑะ พบได้ทั้งในสุนัขและแมว อาจเป็นเพียงข้างเดียวหรือทั้งสองข้างก็ได้ โดยมากประมาณร้อยละ 80 พบว่าไม่ลงถุงเพียงข้างเดียว และในสุนัขมักพบอัณฑะทองแดงข้างขวามากกว่าข้างซ้าย แต่ในแมวมีโอกาสเกิดได้พอๆ กันทั้งสองข้าง อัณฑะที่ไม่ลงถุงจะคงค้างอยู่บริเวณขาหนีบหรือในช่องท้อง แต่โดยมากจะอยู่บริเวณขาหนีบมากกว่า อุบัติการของการเกิดอัณฑะทองแดงในสุนัข (ร้อยละ 1.2-10)จะมากกว่าแมว (ร้อยละ 0.3-1.9) พบได้บ่อยในสุนัขพันธุ์เล็ก เช่น Chihuahua, Miniature schnauzers, Pomeranian, Poodles, Yorkshire terrier และในแมวเปอร์เซียมากกว่าแมวพันธุ์อื่น 

@ สาเหตุของอัณฑะทองแดงคืออะไร 

สาเหตุของอัณฑะทองแดงเกิดจากความผิดปกติทางพันธุกรรม (sex-limited autosomal recessive gene) ดังนั้นพ่อหรือแม่ที่มียีนผิดปกติสามารถส่งผ่านพันธุกรรมไปยังลูกหลานได้ จึงไม่ควรให้สุนัขหรือแมวที่มีอัณฑะทองแดงผสมพันธุ์ต่อไป การเกิดภาวะทองแดงไม่มีผลต่อการสร้างฮอร์โมนเพศผู้ (testosterone) ดังนั้น สัตว์จึงยังคงแสดงพฤติกรรมทางเพศได้ตามปกติ เช่น การผสมพันธุ์ การพ่นปัสสาวะเพื่อบอกอาณาเขต เป็นต้น 

@การตรวจวินิจฉัยทำได้อย่างไร 

โดยปกติแล้ว อัณฑะของสัตว์จะเคลื่อนลงมาอยู่ในถุงหุ้มอัณฑะตั้งแต่แรกเกิด แต่การตรวจวินิจฉัยภาวะทองแดงในระยะแรกเกิด (0-4 สัปดาห์หลังคลอด) นั้นทำได้ยาก เนื่องจากลูกอัณฑะยังคงมีขนาดเล็กและเคลื่อนที่ไปมาได้ สัตวแพทย์จึงจะทำการตรวจยืนยันเมื่ออายุครบ 6 เดือนในสุนัข และอายุ 8 เดือนในแมว เมื่อสัตว์เลี้ยงโตขึ้นเจ้าของสัตว์อาจสังเกตมองเห็นความผิดปกติได้ชัดเจนว่าสุนัขหรือแมวที่เราเลี้ยงไม่มีอัณฑะในถุงหรือมีเพียงข้างเดียวหรือไม่  

อย่างไรก็ตามหากไม่แน่ใจ ควรปรึกษาสัตวแพทย์ โดยที่คุณหมอจะคลำตรวจหาอัณฑะทั้งสองข้าง อัณฑะที่ไม่ลงถุงมักมีขนาดเล็กและนิ่ม หากผู้ตรวจไม่ชำนาญอาจคลำแยกจากไขมันหรือต่อมน้ำเหลืองได้ยาก นอกจากนี้ สามารถตรวจยืนยันได้ด้วยการอัลตราซาวนด์ หรือใช้วิธีอื่นร่วมในการตรวจยืนยัน เช่น การตรวจฮอร์โมน testosterone หรือ Anti-Müllerian hormone (AMH) ในเลือดเป็นต้น 

@ ภาวะทองแดงนั้นปล่อยทิ้งไว้ได้หรือไม่? 

สัตว์ที่มีภาวะทองแดง “จำเป็น” ต้องได้รับการแก้ไข รักษา หรือได้รับคำปรึกษาจากสัตวแพทย์ การแก้ไขที่แนะนำ คือการผ่าตัดเอาอัณฑะออกทั้งสองข้าง (bilateral castration) หรือที่เรียกกันว่า “ผ่าตัดทำหมัน” ไปเลย  แม้ว่าสัตว์บางตัวจะมีอัณฑะทองแดงเพียงข้างเดียว ก็จำเป็นที่จะต้องผ่าตัดออกทั้งสองข้าง เพราะอัณฑะข้างที่ลงถุงจะสามารถสร้างอสุจิและผสมพันธุ์ส่งต่อพันธุกรรมที่ผิดปกติไปรุ่นลูกรุ่นหลานได้ และอัณฑะที่ไม่ลงถุงนั้น แม้จะไม่สามารถสร้างอสุจิได้
แต่ก็มีความเสี่ยงที่จะเจริญเป็นเนื้องอกหรือมะเร็งอัณฑะในอนาคตโดยเฉพาะหากอัณฑะทองแดงที่คงค้างอยู่ในช่องท้องมีเซลล์ที่พัฒนาไปเป็นมะเร็ง อัณฑะจะมีขนาดใหญ่ขึ้นเรื่อยๆ ซึ่งกว่าที่เจ้าของสัตว์เลี้ยงจะทราบก็มักเป็น “ระยะท้าย” ที่ก้อนมะเร็งมีขนาดใหญ่มากแล้ว และสัตว์ก็เริ่มมีอาการผิดปกติที่เกิดจากก้อนมะเร็งขยายขนาดไปกดทับอวัยวะภายในข้างเคียงด้วย เช่น กระเพาะปัสสาวะ ท่อปัสสาวะ ไต ลำไส้ใหญ่ หรือหลอดเลือดแดงในช่องท้อง ส่งผลให้สัตว์เสียชีวิตได้ หรือจากภาวะอัณฑะบิด (testicular torsion) หรือจากการแพร่กระจายของมะเร็งไปยังอวัยวะต่างๆ ซึ่งการผ่าตัดระยะท้ายนี้ จะทำได้ยากและมีความเสี่ยงมาก ดังนั้น จึงควรผ่าตัดแก้ไขเอาอัณฑะที่ไม่ลงถุงออกเสียก่อนเมื่อได้รับการตรวจยืนยันชัดเจนแล้วว่าสัตว์เลี้ยงมีอัณฑะทองแดง 

ทุกท่านคงทราบแล้วนะครับว่า ปัญหาทองแดงเป็นสิ่งที่ควรได้รับการแก้ไข ดังนั้น หากสุนัขของท่านอายุเกิน 6 เดือน หรือแมวที่เลี้ยงไว้อายุเกิน 8 เดือนแล้ว ให้ลองสังเกตดูนะครับว่า เขามีลูกอัณฑะครบ 2 ข้าง ในถุงอัณฑะหรือเปล่า ถ้าไม่พบว่ามีครบทั้งสองข้างก็ควรพาไปพบสัตวแพทย์เพื่อตรวจวินิจฉัยปัญหาภาวะอัณฑะทองแดงในสุนัขและแมวกันนะครับ

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ นายสัตวแพทย์ ดร.ทิลดิสร์ รุ่งเรืองกิจไกร

ภาควิชากายวิภาคศาสตร์ และ ฝ่ายประชาสัมพันธ์และส่งเสริมภาพลักษณ์องค์กร

คณะสัตวแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย