ท่านเคยเห็นสุนัขมีอาการแปลกๆ เหล่านี้ไหมครับ การที่พยายามก้มไปเลียก้นตัวเอง การใช้สองขาหน้าเดินโดยที่ยังนั่งเอาก้นถูพื้น หรือแสดงอาการเจ็บปวดเวลาเบ่งอุจจาระ เป็นต้น อาการดังกล่าวนั้นอาจเกิดจากสาเหตุหลายประการ ซึ่งสาเหตุหนึ่งที่พบได้ค่อนข้างบ่อยคือ “การอักเสบของถุงและต่อมข้างก้น” วันนี้ เรามาคุยเรื่องนี้กันครับ
@ต่อมข้างก้นคืออะไร
มาทำความเข้าใจกันก่อนว่าบริเวณรอบรูเปิดของก้นสุนัขและแมว (รวมถึงคนด้วย) นั้น จะมีโครงสร้างและต่อมหลายชนิด ซึ่งต่อมส่วนที่เกี่ยวข้องที่อยู่บริเวณรูทวารนั้นได้แก่ Anal gland (ต่อมก้น), Anal sac gland (ต่อมถุงก้น), circumanal gland (ต่อมรอบก้น) และ Anal sac (ถุงก้น) เป็นต้น ในที่นี้ ผมจะไม่คุยลึกเจาะไปในรายละเอียดของแต่ละส่วน แต่จะขอพูดเป็นภาพรวมของโครงสร้างที่มาเกี่ยวข้องกับปัญหาของสัตว์เลี้ยงของเรา นั่นคือ ส่วนที่เป็นถุง (Sac) และส่วนที่เป็นต่อม (Gland) ของบริเวณก้นนี้ครับ
Anal sac เป็นถุงรูปร่างรี มีอยู่ 2 ถุง ข้างๆ รูทวาร ถุงนี้อยู่ในชั้นใต้ผิวหนังบริเวณข้างๆ ทวารหนัก ซึ่งเป็นถุงที่เก็บสะสมของเหลวที่สร้างจากต่อม (Gland) ตัวต่อมนี้ (ไม่ใช่ส่วนที่เป็นถุง) มีขนาดเล็กจนไม่สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า ส่วนที่เป็นถุงนั้น ก็ไม่สามารถมองเห็นได้จากภายนอกเช่นกัน
โดยภาพรวมเราจะเรียก “ทั้งต่อมและถุง” ว่า “ต่อมข้างก้น”บางคนอาจเรียกว่า “ต่อมเหม็น” เนื่องจาก ต่อมเหล่านี้จะทำหน้าที่สร้างของเหลวที่มีลักษณะเหนียว ข้น สีน้ำตาล มีกลิ่นเฉพาะตัวที่เหม็นคาวจัด สร้างและเก็บไว้ในถุง ของเหลวข้นที่สร้างนี้ จะปล่อยออกมาพร้อมอุจจาระทางท่อเล็กที่ปลายสุดของลำไส้ใหญ่ใกล้รูเปิดของทวารหนัก เมื่อมีการบีบตัวของกล้ามเนื้อหูรูดรอบทวารหนักทำให้อุจจาระมีกลิ่นเฉพาะตัว
ถ้าเราลองสังเกตเวลาสุนัขเริ่มทำความรู้จักกัน มักจะมีการดมบริเวณก้น เพื่อให้ทราบกลิ่นเอกลักษณ์เฉพาะตัวของอีกฝ่าย ต่อมข้างก้นนี้จะขับของเหลวออกมา เมื่อเผชิญกับภาวะตกใจ ตื่นเต้นหรือกลัว ทำให้เกิดกลิ่นไม่พึงประสงค์อย่างมาก (หลายท่านคงทราบกลิ่นนี้ดี เวลาที่สุนัขหรือแมวของเราเกิดอาการตกใจหรือกลัวมากๆ เวลาถูกดุ หรือกัดกัน)
สำหรับปัญหาที่เกิดจากต่อมและถุงข้างก้นนี้คือ การอุดตันท่อของต่อมข้างก้น (จากอุจจาระหรือสิ่งสกปรก) ทำให้ของเหลวในถุงระบายออกมาไม่ได้ และมีการติดเชื้อจนทำให้เกิดปัญหาการอักเสบของต่อมข้างก้น ซึ่งอาจลุกลามต่อไป ทำให้เกิดเป็นฝีหนอง จนกระทั่งเกิดแผลหลังจากฝีหนองนั้นแตก ซึ่งทำให้เกิดเป็นแผลติดเชื้อบริเวณก้นได้ ซึ่งเป็นเรื่องใหญ่ในการทำแผลใกล้ทวารหนักเลยทีเดียว
@มีวิธีสังเกตปัญหาต่อมข้างก้นอักเสบอย่างไร?
อาการเริ่มต้นของสุนัขที่มีปัญหาต่อมข้างก้นอักเสบที่เห็นได้ชัดคือ ความผิดปกติในการขับถ่ายอุจจาระบางตัวจะไม่อยากถ่ายอุจจาระเพราะเจ็บเวลาที่เบ่งถ่าย หรือบางตัวเกิดปัญหาท้องผูก อุจจาระมีลักษณะแข็ง ก้อนอุจจาระอาจไปขูดเยื่อบุของลำไส้และรูเปิดของท่อของต่อมข้างก้น ทำให้เป็นต้นเหตุของการอักเสบก็ได้
@เมื่อปัญหาเกิดขึ้นแล้ว มีวิธีจัดการเบื้องต้นอย่างไร
เมื่อพบว่า สุนัขแสดงอาการเอาก้นไถกับพื้น หรือพยายามเลียบริเวณก้นแล้ว เราอาจช่วยบรรเทาและลดการอุดตันได้ โดยการ “บีบ” ต่อมข้างก้นให้กับสุนัข เพื่อระบายของเหลวออกมา แต่หากเรื้อรังจนเกิดภาวะฝีที่ต่อมข้างก้นจนแตกแล้ว ควรพาสุนัขไปพบสัตวแพทย์เพื่อเจาะหรือผ่าเอาของเหลว หนอง เลือดออกจากต่อมข้างก้นและทำการรักษาด้วยยาฆ่าเชื้อ ยาลดอักเสบตามที่สัตวแพทย์เห็นสมควรหรืออาจจะถึงขั้นผ่าตัดเพื่อแก้ไขปัญหาด้วยการตัดต่อมข้างก้นออก ซึ่งพบว่าสุนัขสามารถใช้ชีวิตได้ตามปกติหลังจากการตัดต่อมข้างก้น แต่มักจะเป็นทางเลือกสุดท้าย เพราะการดูแลผ่าตัดบริเวณใกล้ทวารหนักจะมีปัญหาและดูแลทำความสะอาดค่อนข้างยาก สุนัขจะเจ็บมาก
ปัญหาต่างๆ ที่กล่าวข้างต้น จะลดลงได้มาก หากเราดูแลต่อมข้างก้นอย่างถูกวิธี โดยการบีบต่อมข้างก้นให้สุนัขอย่างน้อย 1-2 ครั้งต่อเดือน ซึ่งสามารถทำได้ด้วยตัวเอง หรืออาจพาสุนัขไปที่ร้านอาบน้ำตัดขน เพื่อให้ช่างบีบให้ตอนอาบน้ำให้ก็ได้
@มีวิธีดูแลเพื่อป้องกันการเกิดปัญหานี้ได้อย่างไร
วิธีการง่ายๆ ที่ทำได้ด้วยตัวเองเป็นประจำเวลาอาบน้ำให้เขาคือ ใช้สำลีชุบน้ำหรือน้ำอุ่นเช็ดทำความสะอาดบริเวณรูเปิดของต่อมข้างทวารหนัก เพื่อขจัดสิ่งสกปรกต่างๆ ออกให้หมด แล้วใช้สำลีชุบน้ำอุ่นประคบบริเวณต่อมข้างก้น และบีบไล่ของเหลวออกมา โดยต้องให้สุนัขอยู่ในท่ายืน ใช้มือที่ไม่ถนัดจับโคนหางและยกหางขึ้น จากนั้นใช้สำลีหรือกระดาษทิชชู่วางแปะที่ก้นของสุนัข ใช้นิ้วโป้งและนิ้วชี้ (หรือนิ้วกลาง)กดลงไปที่ด้านข้างของรูทวาร ห่างประมาณข้างละ 2-3 ซม. แล้วค่อยๆ บีบ เพื่อไล่ให้ของเหลวเหนียวจากถุงนั้นออกมา เมื่อของเหลวออกมาแล้วให้เช็ดทำความสะอาดให้ดี เนื่องจากกลิ่นจะเหม็นมาก ดังนั้นเราจึงนิยมบีบต่อมข้างก้นในขณะอาบน้ำสุนัข เพื่อสะดวกในการใช้น้ำล้างทำความสะอาดหลังจากบีบต่อมข้างก้น หากทำได้แบบนี้แล้ว ปัญหาต่อมข้างก้นอักเสบจะมีโอกาสเกิดขึ้นต่ำมากเลยครับ
หมอโอห์ม
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ นายสัตวแพทย์ ดร.ทิลดิสร์ รุ่งเรืองกิจไกร
ภาควิชากายวิภาคศาสตร์ ฝ่ายประชาสัมพันธ์และภาพลักษณ์องค์กร
คณะสัตวแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
เงื่อนไขการแสดงความคิดเห็น ซ่อน
โปรดอ่านก่อนแสดงความคิดเห็น
1.กรุณาใช้ถ้อยคำที่ สุภาพ เหมาะสม ไม่ใช้ ถ้อยคำหยาบคาย ดูหมิ่น ส่อเสียด ให้ร้ายผู้อื่น สร้างความแตกแยกในสังคม งดการใช้ถ้อยคำที่ดูหมิ่นหรือยุยงให้เกลียดชังสถาบันชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์
2.หากพบข้อความที่ไม่เหมาะสม สามารถแจ้งได้ที่อีเมล์ online@naewna.com โดยทีมงานและผู้จัดทำเว็บไซด์ www.naewna.com ขอสงวนสิทธิ์ในการลบความคิดเห็นที่พิจารณาแล้วว่าไม่เหมาะสม โดยไม่ต้องชี้แจงเหตุผลใดๆ ทุกกรณี
3.ขอบเขตความรับผิดชอบของทีมงานและผู้ดำเนินการจัดทำเว็บไซด์ อยู่ที่เนื้อหาข่าวสารที่นำเสนอเท่านั้น หากมีข้อความหรือความคิดเห็นใดที่ขัดต่อข้อ 1 ถือว่าเป็นกระทำนอกเหนือเจตนาของทีมงานและผู้ดำเนินการจัดทำเว็บไซด์ และไม่เป็นเหตุอันต้องรับผิดทางกฎหมายในทุกกรณี