ในการประชุมคณะรัฐมนตรี เมื่อวันพฤหัสบดีที่ ๒๗ มีนาคม ที่ผ่านมา ที่ประชุมมีมติเห็นชอบรายละเอียดงบประมาณรายจ่ายประจำปีงบประมาณ พ.ศ.๒๕๖๙ ของหน่วยรับงบประมาณ ตามที่สำนักงบประมาณ เสนอจำนวน ๓,๗๘๐,๖๐๐ ล้านบาท เพิ่มขึ้นจากปีงบประมาณ พ.ศ. ๒๕๖๘ เป็นจำนวน ๒๗,๙๐๐ ล้านบาท หรือประมาณ ๐.๗%

งบประมาณรายจ่ายประจำปีของรัฐบาลหรืองบประมาณแผ่นดินเป็นแผนการใช้จ่ายประจำปีของรัฐบาล เอกสารงบประมาณประจำปีจะระบุยอดจ่ายรวมและแสดงการจัดสรรงบประมาณ
รายจ่ายในการประกอบกิจกรรมต่างๆ ของรัฐบาลในรอบเวลาหนึ่งปี เพื่อให้ประชาชนได้รับทราบว่ารัฐบาลสนใจและตั้งใจจะทำกิจกรรมอะไรบ้าง และกิจกรรมต่างๆ เหล่านั้น ได้รับการจัดสรรจำนวนเงินมากน้อยเพียงใด และใครจะเป็นผู้ได้รับประโยชน์จากการใช้จ่ายของรัฐบาล

เอกสารงบประมาณประจำปีเป็นทั้งเอกสารการบริหารราชการ เอกสารเศรษฐกิจ เอกสารกฎหมาย และเอกสารการเมือง

ในฐานะเอกสารการบริหารราชการ งบประมาณแผ่นดินเป็นเครื่องมือที่รัฐบาลใช้ในการบริหารราชการแผ่นดินตามที่ได้แถลงนโยบายไว้ ว่าสิ่งต่างๆ ที่รัฐบาลตั้งใจจะทำเพื่อแก้ปัญหาของประเทศจะถูกกำหนดเป็นแผนงานและโครงการต่างๆ ในแผนการใช้จ่ายของรัฐบาล และรัฐบาลก็สามารถใช้แผนงานหรือโครงการเหล่านั้นตรวจสอบการทำงานของหน่วยรับงบประมาณ เพื่อที่จะพิจารณาว่าหน่วยงานนั้น สามารถทำงานบรรลุเป้าหมายได้มากน้อยแค่ไหน และมีประสิทธิภาพในการทำงานอย่างไร

ตัวอย่างเช่น เอกสารงบประมาณ ฉบับที่ ๓ งบประมาณรายจ่าย ประจำปีงบประมาณรายจ่าย พ.ศ. ๒๕๖๘ เล่มที่ ๘ เป็นเอกสารแสดงการจัดสรรงบประมาณในส่วนของกรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยไว้เป็นจำนวน ๖,๖๒๒,๒๙๔,๙๐๐ บาท

การจัดสรรงบประมาณให้กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย ระหว่างปี ๒๕๖๖-๒๕๖๘

จากเอกสารงบประมาณดังกล่าว ในช่วงสามปีที่ผ่านมา กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยได้รับงบประมาณเพิ่มขึ้นทุกปี แต่เหตุการณ์แผ่นดินไหวเมื่อวันศุกร์ที่แล้ว ได้แสดงให้เห็นถึงความล้มเหลวโดยสิ้นเชิงของระบบการแจ้งเตือนภัยพิบัติของประเทศไทย อันสะท้อนให้เห็นประสิทธิภาพการทำงานของหน่วยรับงบประมาณนี้และการจัดสรรงบประมาณว่าเกิดประสิทธิผลมากน้อยแค่ไหน รวมไปถึงการใช้เงินแผ่นดินด้วยว่าบังเกิดผลที่เป็นประโยชน์ต่อประชาชนผู้เป็นเจ้าของเงินว่ามีเพียงใด

ในฐานะเอกสารทางเศรษฐกิจ รายละเอียดในเอกสารงบประมาณแผ่นดินจะแสดงรายละเอียดแผนการใช้จ่ายเงินแผ่นดิน ประมาณการรายรับ งบประมาณรายจ่าย ฐานะทางการคลังของรัฐบาล แผนการบริหารการเงินการคลังของรัฐบาล และการเลือกใช้เครื่องมือในการบริหารเศรษฐกิจของรัฐบาล เพื่อให้บรรลุเป้าหมายทางเศรษฐกิจของรัฐบาลที่ตั้งไว้ เช่น เป้าหมายการพัฒนาความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจ เป้าหมายการรักษาเสถียรภาพทางเศรษฐกิจ เป้าหมายการแก้ปัญหาการกระจายรายได้ของสังคม หรือเป้าหมายการกระจายความเจริญสู่ภูมิภาค

โดยที่เป้าหมายต่างๆ เหล่านี้มักจะมีความขัดแย้งกัน การพยายามที่จะให้บรรลุเป้าหมายทางเศรษฐกิจหนึ่ง อาจจะขัดขว้างต่อการดำเนินการเพื่อบรรลุอีกเป้าหมายหนึ่ง เช่น การทำงบประมาณที่มีเป้าหมายเพื่อรักษาเสถียรภาพทางเศรษฐกิจก็อาจจะไม่ใช่งบประมาณที่ดีในแง่ของเป้าหมายการพัฒนาทางเศรษฐกิจ หรืองบประมาณที่ดีในแง่เป้าหมายการสร้างความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจ ก็อาจจะไม่ใช่งบประมาณที่ดีในเป้าหมายการสร้างความเป็นธรรมในการกระจายรายได้

ในฐานะเอกสารทางกฎหมาย รัฐธรรมนูญได้ควบคุมการใช้จ่ายเงินแผ่นดินว่าจะต้องกระทำโดยกฎหมาย เพื่อให้การใช้จ่ายเงินของแผ่นดินเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ สามารถตรวจสอบได้ และเป็นไปเพื่อประโยชน์ของประเทศ ภายใต้กรอบวินัยการเงินการคลัง ดังนั้น รัฐธรรมนูญจึงกำหนดไว้ว่าการจ่ายเงินแผ่นดินจะกระทำได้ก็เฉพาะที่ได้อนุญาตไว้ในกฎหมายว่าด้วยงบประมาณรายจ่าย กฎหมายว่าด้วยวิธีงบประมาณ กฎหมายเกี่ยวกับการโอนงบประมาณ กฎหมายว่าด้วยเงินคงคลัง หรือกฎหมายว่าด้วยวินัยการเงินการคลังของรัฐ เว้นแต่ในกรณีจำเป็นเร่งด่วนจะจ่ายไปก่อนก็ได้ แต่ต้องเป็นไปตามหลักเกณฑ์และวิธีการที่กฎหมายบัญญัติ ในกรณีเช่นว่านี้ ต้องตั้งงบประมาณรายจ่ายชดใช้ในพระราชบัญญัติโอนงบประมาณรายจ่ายหรือพระราชบัญญัติงบประมาณรายจ่ายเพิ่มเติม หรือพระราชบัญญัติงบประมาณรายจ่ายประจำปีงบประมาณถัดไป

ในฐานะเอกสารทางการเมือง โดยทั่วไปประเทศที่มีการปกครองในระบอบประชาธิปไตยที่แท้จริงจะให้ความสำคัญต่อกฎหมายงบประมาณแผ่นดินที่ฝ่ายบริหารเสนอต่อรัฐสภาเป็นอย่างมาก สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรสามารถใช้งบประมาณเป็นเครื่องมือในการควบคุม ตรวจสอบการทำงานของรัฐบาล ตั้งแต่ในขั้นตอนของการอนุมัติงบประมาณ การแปรญัตติการตรวจสอบการใช้จ่ายเงินของรัฐบาล หากร่างกฎหมายงบประมาณแผ่นดินที่รัฐบาลเสนอไม่ได้รับความเห็นชอบจากรัฐสภา ก็เปรียบเสมือนหนึ่งว่ารัฐสภาไม่ให้ความไว้วางใจรัฐบาลในการบริหารประเทศ โดยมารยาททางการเมืองแล้วรัฐบาลจะต้องลาออกหรือยุบสภาเพื่อให้มีการเลือกตั้งใหม่ และถ้าประชาชนเห็นว่าการจัดทำงบประมาณของรัฐบาลเป็นสิ่งที่ถูกต้องแล้ว เพื่อผลประโยชน์ต่อประชาชนเจ้าของเงินแผ่นดิน ประชาชนก็จะเลือกพรรครัฐบาลเข้ามาบริหารประเทศอีก

ในอดีตการได้มาซึ่งข้อมูลเกี่ยวกับงบประมาณแผ่นดินนั้นมีข้อจำกัดมาก แต่ปัจจุบันนี้ ประชาชนทั่วไปสามารถเข้าไปดาวน์โหลดเอกสารงบประมาณอิเล็กทรอนิกส์จากในเว็บไซต์ของสำนักงบประมาณ ย้อนหลังกลับไปได้ถึงปีงบประมาณ ๒๕๕๐ ทั้งตัวพระราชบัญญัติงบประมาณรายจ่าย ภาพรวมงบประมาณโดยสังเขป และเอกสารงบประมาณฉบับเต็ม ที่มีรายละเอียดการจัดสรรงบประมาณให้กับทุกหน่วยงานราชการ รวมไปถึงแผนงาน โครงการของแต่ละหน่วยรับงบประมาณว่าเงินที่รับการสรรจัดแต่ละปีนั้นเอาไปใช้จ่ายอย่างไร

ดร.ธิติ สุวรรณทัต