อาหารประเภทใดบ้างที่อาจทำให้พยาธิขึ้นตา

เจอได้ในอาหารหลายประเภท โดยเฉพาะของดิบ ได้แก่ ปลาน้ำจืด หอยโข่ง หอยเชอร์รี่ กุ้งฝอย หรือกุ้งน้ำจืด เนื้อหมู หรือเนื้อไก่ รวมไปถึงผักสดที่ล้างไม่สะอาดปนเปื้อนมูลสัตว์ หากมีอาการผิดปกติ แนะนำพบแพทย์ หากขึ้นตามักสูญเสียการมองเห็นถาวร ดีที่สุด คือ ป้องกัน เลี่ยงการรับประทานอาหารดิบ รับประทานผักผลไม้ที่ล้างสะอาด

พยาธิขึ้นตาได้จริงหรือไม่ มีกลไกอะไรบ้าง

พยาธิสามารถขึ้นตาได้จริง แต่จริงๆ แล้วพยาธิขึ้นตาและสมองได้น้อยมากเนื่องจาก อวัยวะดังกล่าวมี แนวกั้นกรองที่เป็นชั้นเยื่อบุ (blood brain barrier) ซึ่งทำหน้าที่กรองเชื้อโรคต่างๆ อย่างดี ดังตัวอย่างเช่นใน พยาธิปอดหนู

ทั่วโลกมีรายงานพยาธิปอดหนูในคนประมาณ 2-3 พันราย โดยส่วนใหญ่เกี่ยวกับพยาธิปอดหนูขึ้นสมองซึ่งทำให้สมองอักเสบ มีเพียงประมาณ 50 รายเท่านั้นที่มีพยาธิขึ้นตา โดยใน 50 รายนี้เจอมากที่สุดที่ รพ.ศรีนครินทร์ขอนแก่น จำนวน 18 ราย ซึ่งมากที่สุดในโลก

อีกทั้งในรายงานของ ภาควิชาปรสิตวิทยา มหาวิทยาลัยนเรศวร พบว่าโอกาสเจอพยาธิปอดหนูในอาหารน้อยมากโดยได้ทำการสำรวจหอยเชอร์รี่จำนวน 100-200 ตัว พบว่ามีพยาธิปอดหนูเพียง 1 ตัว แต่ไม่ว่าจะเจอมากเจอน้อยก็ควรต้องระวัง เพราะก็พบเจอได้ ไม่ควรประมาท

กลไกของพยาธิเมื่อขึ้นสมองและตามีดังนี้

1.ลักษณะการไชไปตามเยื่อสมองและตา ทำให้เกิดความเสียหายทางกายภาพ (physical damage)

2.ร่างกายหลั่งสารออกมาต่อต้านพยาธิ ทำให้เนื้อเยื่อรอบข้างเกิดการอักเสบ เช่น ตา สมอง

มีพยาธิชนิดไหนบ้างที่สามารถขึ้นตาได้

ตัวอย่างพยาธิที่สามารถขึ้นตาได้ที่ได้รับการรายงาน มีดังนี้

l พยาธิปอดหนู หรือ พยาธิหอยโข่ง Angiostrongylus cantonensis

l พยาธิตืดหมู ในรูปแบบของ Cysticercosis

l พยาธิตัวจี๊ด Gnathostoma spinigerum

มาทำความรู้จักกับพยาธิปอดหนูกันเถอะ

พยาธิปอดหนู : ตัวเต็มวัยอาศัยในหลอดเลือดแดงในปอดหนู มีการจับคู่กันจนผสมพันธุ์ออกไข่ หลังจากนั้นไข่แปลงเป็นตัวอ่อนระยะที่ 1 ปนออกมาจากมูลของหนู หนูถ่ายตามแหล่งน้ำจืดหอยน้ำจืดกินมูลหนูต่อ รวมทั้งตัวอ่อนพยาธิอาจไชไปตามสัตว์น้ำจืดต่างๆ ตัวอ่อนระยะที่ 1 เหล่านี้เมื่อเข้าไปอยู่ในสัตว์น้ำจืดจะแปลงร่างเป็นระยะที่ 2-3 ซึ่งเป็นระยะติดต่อที่คนจะได้รับเข้าไป เมื่อเข้าสู่ร่างกายคนแล้วจะเข้าสู่กระเพาะอาหาร และกระแสโลหิต รวมถึงไขสันหลังและ สมอง ส่วนน้อยมากที่ไปที่ตาได้ เจริญเติบโตต่อในร่างกายคนเราจนกลายเป็น ตัวอ่อนระยะที่ 4 ซึ่งเป็นระยะก่อนเป็นตัวเต็มวัย (premature) โดยปกติพยาธิปอดหนูจะไม่สามารถอยู่ในร่างกายของคนเราได้นานนัก ไม่สามารถพัฒนาเป็นตัวเต็มวัยในร่างกายคนเราได้ ดังนั้นส่วนใหญ่จึงพัฒนาอยู่แค่ที่ระยะ 4แล้วตายจากไป

จะรู้ได้อย่างไรว่า มีพยาธิในตาหรือไม่

มีประวัติกินของสุกๆ ดิบๆ มีอาการตามัวลง ตรวจตาอย่างละเอียดพบพยาธิในตา

อาการที่เกิดขึ้นหลังจากพยาธิขึ้นตา

หลังจากได้รับพยาธิเข้าร่างกายแล้ว 1-4 สัปดาห์ เมื่อพยาธิไปที่ตาจะมีอาการตามัวลง และอาจจะมีอาการดังต่อไปนี้ร่วมด้วยหรือไม่ก็ได้ คือตาแดง หนองในช่องหน้าลูกตา ปวดตา

พยาธิขึ้นตาขึ้นสมองรักษาอย่างไร

ในผู้ป่วยที่มีเยื่อหุ้มสมองอักเสบจากพยาธิปอดหนูมีรายงานแนะนำให้ใช้ยา Albendazole ร่วมกับยาลดอักเสบในการรักษา ส่วนในพยาธิปอดหนูขึ้นตายังไม่มีการรักษาที่เป็นมาตรฐานแต่มีรายงานจากโรงพยาบาลศรีนครินทร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น ถึงการใช้ยา Albendazole ร่วมกับยาลดอักเสบ รวมถึงเลเซอร์เพื่อหยุดพยาธิ และการผ่าตัดนำตัวพยาธิออกจากตาว่าได้ผลดี
ในการรักษา

แล้วมีโอกาสกลับเป็นซ้ำได้ไหม

พยาธิปอดหนูไม่สามารถเจริญเติบโตเต็มวัยและเจริญพันธุ์ในร่างกายคนได้ แต่มีโอกาสกลับมาเป็นซ้ำได้อีกจากการกินของสุกๆ ดิบๆ ที่มีพยาธิเข้าไปอีกหลังการรักษาหายขาดแล้วในครั้งแรก

Caution : แม้ว่าจะพบพยาธิขึ้นตา ขึ้นสมองได้น้อย แต่ก็ต้องระวัง

l ควรรักษาสุขลักษณะในการรับประทานอาหารปรุงสุก สะอาดเสมอ ไม่ว่าจะเป็นอาหารชนิดใดก็ตาม ทั้งสัตว์น้ำ สัตว์บก น้ำจืด หรือน้ำทะเล ก็มีโอกาสพบพยาธิได้หมด รวมถึงล้างผักดิบให้สะอาดเสมอก่อนรับประทาน

l เนื้อหมู เนื้อไก่ พบพยาธิได้ เช่น ตืดหมู พยาธิใบไม้ในตับดังนั้นกินหมูกระทะควรปิ้งให้สุก ควรแยกใช้ตะเกียบที่ใช้สำหรับปิ้งและกินแยกกัน

l พยาธิปอดหนูอาจเจอได้ในผักดิบได้ (เนื่องจากหอยน้ำจืดกินผักดิบอาจทิ้งพยาธิไว้ได้)

l สัตว์น้ำจืดที่มีรายงานว่าอาจพบพยาธิได้ : หอยเชอร์รี่กุ้งฝอย กุ้งน้ำจืด หอยโข่ง หรือหอยปัง

l สัตว์ทะเล เช่น ปลาหมึก เนื้อปลาแซลมอน พบพยาธิตัวกลม ชื่อ Anisakis simplex แต่จากข้อมูลที่รายงานในปัจจุบันยังไม่พบพยาธิชนิดนี้ขึ้นตา ส่วนใหญ่มักไปที่กระเพาะอาหาร ลำไส้เล็ก ทำให้เกิดอาการคลื่นไส้ อาเจียน ปวดท้อง

l ไม่เดินเท้าเปล่า

คำถามชวนน่ารู้

Q : กินของดิบไปด้วยทานยาถ่ายพยาธิไปด้วย ได้หรือไม่

A : ไม่ได้แนะนำ แนะนำกินอาหารปรุงสุก มากกว่ากินยาฆ่าพยาธิ

Q: ความเย็นในช่องฟรีซ ช่วยฆ่าพยาธิได้หรือไม่

A: อาจช่วยฆ่าพยาธิได้บ้าง แต่ต้องฟรีซแข็งเป็นน้ำแข็งถึงจะช่วยได้บ้าง ถ้าเป็นซาชิมิที่แช่เย็นธรรมดา ไม่ได้ช่วยฆ่าพยาธิ

Q: ซาชิมิ แซลมอนที่ผ่านการเบิร์นแบบผิวๆ นี้ ยังมีพยาธิได้ไหม

A : มีได้เพราะพยาธิอาจอยู่ชั้นในของเนื้อแซลมอน

Q: การบีบมะนาว ดองน้ำปลาช่วยทำให้สุกไหม?

A: ไม่ได้ช่วยทำให้สุก การเห็นเนื้อกุ้งเปลี่ยนเป็นสีขาว เป็นเพียงแค่ปฏิกิริยาเคมี เท่านั้น

ดังนั้น อาหารสุกที่ผ่านความร้อนทั้งชิ้นเท่านั้นที่ช่วยฆ่าพยาธิได้

บรรยายโดย นพ.คณินท์ เหลืองสว่าง

เรียบเรียงโดย นศพ.ณิชารีย์ ศรีงาม

ราชวิทยาลัยจักษุแพทย์แห่งประเทศไทย