“ตาลิบัน” กองกำลังติดอาวุธที่ยึดกรุงคาบูลได้หลังจากสหรัฐอเมริกาและพันธมิตรนาโตถอนตัวออกไปหลังจากใช้เวลา 20 ปีเสียเงินเป็นล้านล้านดอลลาร์ที่กลายเป็นสูญเปล่าในอัฟกานิสถาน

ตาลิบันกับ “กองกำลังติดอาวุธไอซิส” ซึ่งต่างก็เป็นมุสลิมนิกายซุนนี ที่ชาวโลกมองว่าเป็นผู้ก่อการร้ายและมีเป้าหมายใช้กฎหมายชารีอะห์ ใช้หลักการจารีตนิยมปกครองรัฐมุสลิม แต่สองกลุ่มนี้เป็นศัตรูกันเหมือนไฟกับน้ำมันเจอกันทีไรเป็นต้องมีการตายเกิดขึ้น

หรือเป็นไปตามที่หลายฝ่ายวิเคราะห์ว่ากลุ่มตาลิบันมีเป้าหมายใช้กฎหมายชารีอะห์ปกครองอัฟกานิสถานเพียงประเทศเดียว ส่วนไอซิส กลุ่มก่อการร้ายสุดโต่งที่มีความทะเยอทะยานสูงเกินไปที่ต้องการให้รัฐมุสลิมทั้งโลกปกครองแบบคาลิเฟต(caliphate) หรือเจ้าผู้ครองรัฐมุสลิม

การโจมตีอย่างโหดร้ายรุนแรงที่สนามบินคาบูลเมื่อวันพฤหัสบดีที่ 26 ส.ค. ซึ่งทำให้คนตาย 75 ศพ รวมทั้ง
ทหารอเมริกัน 13 คน ซึ่งหน่วยข่าวกรองทางตะวันตกบ่งชี้ไปที่ฝีมือของกลุ่มไอซิส-เค (ISIS-K)

การโจมตีที่สร้างความเสียหายร้ายแรงเกิดขึ้นหลังจากประธานาธิบดีโจ ไบเดน เตือนว่ามีความเสี่ยงสูงที่กลุ่มไอซิสจะโจมตีกรุงคาบูล ในระหว่างที่เกิดความโกลาหลเกิดช่องว่างทางความมั่นคง อันสืบเนื่องจากสหรัฐถอนตัวออกจากอัฟกานิสถาน

อะไรคือความแตกต่างระหว่างตาลิบันกับไอซิสที่รู้จักกันในนามไอซิส-เคในอัฟกานิสถาน?

ทำไมคู่ขัดแย้งทั้งสองฝ่ายที่ถูกชาวโลกประณามว่าเป็นผู้ก่อการร้ายถึงไม่เป็นพันธมิตรกัน?

สิ่งที่ควรรู้คือทั้งตาลิบันและไอซิส-เค เป็นมุสลิมนิกายซุนนีที่มีอุดมการณ์สุดโต่งคล้ายคลึงกัน คือต้องการ การปกครองรัฐมุสลิมภายใต้กฎหมายชารีอะห์ แต่อย่างไรก็ตามพวกเขาไม่ได้เป็นพันธมิตรกัน และมีการสู้รบกันตั้งแต่ปี 2558 เมื่อไอซิสเข้ามาในอัฟกานิสถานและก่อตั้งกลุ่ม อิสลามิค สเตท-คอราซาน ขึ้นในจังหวัดคอราซาน (ไอซิส-เค) และดูดซับเอานักรบตาลิบันแปรพักตร์ที่ไม่พอใจในความก้าวหน้าของกลุ่มและมีความรู้สึกว่าตาลิบันไม่เข้มงวดพอ เข้าไปสมทบร่วมเป็นนักรบของไอซิส-เค

การปะทะกันระหว่างสองกลุ่มเกิดขึ้นครั้งแรกเมื่อเดือนมิถุนายน 2558 หลังจากปะทะกันครั้งนั้นมุลลาห์ อาคตาโมฮัมหมัด ได้ทำหนังสือถึงหัวหน้าไอซิส อาบู บาการ์ อัล-บักห์ดาดี บอกให้เขาหยุดการชักจูงให้ตาลิบันแปรพักตร์ และหลังจากนั้นได้เกิดการปะทะกันอีกในหมู่นักรบตาลิบันกันเองว่าจะไปร่วมกับไอซิสหรือไม่

เดือนเมษายน 2560 ไอซิส-เค จับนักค้ายาเสพติดตาลิบัน สามคนทางภาคเหนือของอัฟกานิสถานที่อ้างว่าค้าฝิ่น เพื่อหาเงินใช้สนับสนุนกองกำลัง และต่อมานักรบ 22 คนเสียชีวิตในการสู้รบระหว่าง 2 กลุ่ม ใกล้ชายแดนอิหร่านเมื่อเดือน พ.ค. 2560

อย่างไรก็ตาม กลุ่มตาลิบันสามารถผลักดันไอซิส-เค ออกจากจังหวัดโจซาจานได้เมื่อฤดูร้อนในปี 2561 และกองทัพสหรัฐกับทหารอัฟกานิสถานเกือบจะกวาดล้างไอซิส-เคได้สำเร็จในปีต่อมา

ปี 2563 กลุ่มตาลิบันได้ลงนามสงบศึกกับประธานาธิบดี โดนัลด์ ทรัมป์ โดยตาลิบันสัญญาว่า
“จะต่อสู้และปราบปรามกลุ่มผู้ก่อการร้ายสุดโต่งรวมทั้งไอซิส ให้หมดไป ผู้นำตาลิบันมีข้อผูกพันจะต้องป้องกันไม่ให้ไอซิสได้ฉกฉวยโอกาสของสถานการณ์เปราะบางในอัฟกานิสถาน ที่โฆษกของกลุ่มตาลิบัน ซาบิ ฮุลเลาะห์ มูจาฮิด กล่าวว่า “เราขอสัญญากับคุณ (อเมริกา) ว่าเราจะไม่ยอมให้ไอซิส ได้เคลื่อนไหวในประเทศนี้ในพื้นที่เราควบคุมตลอดถึงผู้ก่อการร้ายจากต่างประเทศก็จะถูกปฏิเสธไม่ให้ใช้อัฟกานิสถานเป็นที่ซุกซ่อนตัวเช่นกัน ไม่ว่า
จะเป็นผู้ก่อการร้ายจากเอเชียกลาง จากจีนหรือแม้แต่ผู้ก่อการร้ายภายในประเทศ”

อย่างไรก็ตามกลุ่มตาลิบันและไอซิส-เค ยังมีการปะทะกันจากประเด็นขัดแย้งอื่นๆ เช่น การค้าฝิ่นเพื่อนำรายได้มาใช้ในกองกำลัง ซึ่งไอซิส-เค เชื่อว่าการเก็บเกี่ยวผลประโยชน์จากฝิ่นไม่ใช่วิถีของมุสลิม

ตาลิบันมีความเป็นมาอย่างไร?

ตาลิบันก่อตั้งขึ้นในปี 2537 ระหว่างสงครามกลางเมืองในอัฟกานิสถาน ซึ่งเกิดขึ้นเมื่อรัฐบาลที่โซเวียตจัดตั้งรัฐบาลหุ่นขึ้นระหว่างการยึดครองในทศวรรษ 2523 แต่รัฐบาลหุ่นล้มเหลวและกลุ่มต่างๆ ในมูจาฮีดีนที่สหรัฐอเมริกาจัดตั้งขึ้นเพื่อต่อต้านโซเวียต ซึ่งเคยต่อสู้กับรัฐบาลหุ่นของโซเวียตร่วมกันมา เกิดต่อสู้แย่งความเป็นใหญ่กันเอง

ในบรรดากลุ่มต่างๆ เวลานั้นตาลิบันเป็นกลุ่มหนึ่งนำโดยมุลลาห์ โมฮัมหมัด โอมาร์ ที่ต้องการจะสถาปนาการปกครองตามกฎหมายชารีอะห์ (ก.ม.อิสลาม) ที่ตีความเข้มงวดและใช้ครอบคลุมทั่วประเทศอย่างรวดเร็ว ก่อนที่จะเข้าถึงคาบูลในปี 2539 และประกาศตั้งอิสลามิค เอบิเรตส์ อัฟกานิสถาน

ตาลิบันตีความกฎหมายชารีอะห์สุดโต่งและปกครองอย่างเข้มงวดแหละแล้วประเทศอัฟกานิสถานก็กลายเป็นแดนสวรรค์ของกลุ่มสุดโต่งเช่นอัล-กออิดะห์

ตาลิบันปฏิเสธไม่ยอมส่งมอบ อุซามะห์ บิน ลาเดน ให้สหรัฐในปี 2544 หลังจากเหตุการณ์ 9/11 เป็นเหตุให้เกิดการโจมตีและรุกรานโดยกองทัพสหรัฐ อังกฤษและพันธมิตรนาโตอื่นๆ ซึ่งนำไปสู่การล่มสลายของรัฐบาลตาลิบัน

อย่างไรตาม การต่อสู้แบบกองโจรและก่อการร้ายของตาลิบันยังคงดำเนินต่อไปอีกยี่สิบปี จนสุดท้ายได้ยึดครองอัฟกานิสถานเมื่ออเมริกันถอนตัวออกไป

ไอซิสมีความเป็นมาอย่างไร?

อิสลามิค สเตท ออฟ อิรักและซีเรีย ชื่อย่อคือไอซิส หรือไอซีลและแดซ ไอซิสก่อตั้งโดยนักรบจีฮัดจากจอร์แดน ชื่ออาบู มูซาบ ในปี 2542 แต่การเคลื่อนไหวไม่ได้รับความสนใจจากโลกภายนอก จนกระทั่งไอซิสเริ่มยึดเมืองต่างๆ ในอิรักได้ในปี 2547 รวมทั้งเมืองโมซูล

ไอซิส ประกาศปกครองรัฐมุสลิมทั่วโลกด้วยระบอบคาลิเฟตคือมีคาลิฟ (เจ้าครองนคร) เป็นผู้นำสูงสุดทั้งการเมืองและศาสนา หลังจากประกาศแนวทางแล้วก็เคลื่อนตัวเข้าไปซีเรียยึดเมืองรักกาได้

อย่างไรก็ตามไอซิสได้เสียเมืองสำคัญๆ คืนให้กับอิรักและซีเรีย เมื่อกองกำลังต่อต้านผู้ก่อการร้ายทั้งสองประเทศได้รับการสนับสนุนจากกองกำลังนานาชาติรวมถึงการโจมตีทางอากาศและในปี 2562 คาลิเฟตก็ล่มสลาย

แต่เร็วๆ นี้ ไอซิสได้ก่อตัวขึ้นมาใหม่ในปี 2563-2564 ไอซิสเริ่มเคลื่อนไหวในแอฟริกาโจมตีประเทศต่างๆ เช่น ไนจีเรียและโมซัมบิก

ในอัฟกานิสถาน ไอซิส-เค มีความกระหายกระตือรือร้นจะโจมตีมหาอำนาจตะวันตก รวมทั้งหน่วยงานสหประชาชาติ ซึ่งต่างกับตาลิบัน ที่มีสัญญาสงบศึกกับสหรัฐอเมริกาและมีความกังวลว่าไอซิสจะโจมตีกรุงคาบูลด้วย

จากรายงานของสถาบันยุทธศาสตร์ศึกษา พบว่า ไอซิส-เค มีกำลังติดอาวุธประมาณ 800 คน เมื่อเดือน ต.ค. 2559 และมีกำลังติดอาวุธสูงสุดในถึง 4,000 นายในปี 2561

อะไรเกิดขึ้นวันนี้?

อย่างน้อยทหารอเมริกัน 13 คน และพลเมืองอัฟกานิสถานกว่า 60 คน เสียชีวิตในการระเบิดที่สนามบิน
คาบูล เมื่อวันพฤหัสบดีที่ 26 ส.ค. ผู้เสียชีวิตรวมทั้งนาวิกโยธิน 11 นาย และแพทย์ทหารเรือ 1 นาย รวมทั้งสตรีอเมริกัน 1 คน ในขณะที่นายทหารอเมริกัน 15 คน
ได้รับบาดเจ็บ

หนึ่งในมือระเบิดฆ่าตัวตายมีรายงานว่าเกิดขึ้นในคลองระบายน้ำทิ้งซึ่งมีผู้คนนับพันอยู่ใกล้ๆ รอด้วยความหวังว่าจะได้ขึ้นเครื่องบินอพยพออกจากอัฟกานิสถานหลังจากตาลิบันเข้ายึดครอง

ต่อมาไอซิสได้แสดงความรับผิดชอบว่าคนของพวกเขาเป็นผู้กดชนวนระเบิดฆ่าตัวตายผ่านทางโทรสารของกลุ่มไอซิส ในขณะที่โฆษกกลุ่มตาลิบันประณามการระเบิดสังหารพลเรือนที่สนามบินและกล่าวเสริมว่า “สถานที่เกิดเหตุอยู่ในความรับผิดชอบดูแลความปลอดภัยของทหารอเมริกัน...อิสลามิค สเตท ได้ให้ความสนใจและดูแลรักษาความปลอดภัยและปกป้องประชาชนอย่างเข้มงวด และวงจรอุบาทว์จะต้องได้รับการยับยั้ง”

เหตุร้ายเกิดขึ้นหลังจากเจ้าหน้าที่สหรัฐและอังกฤษเตือนว่า “การโจมตีที่อันตรายถึงชีวิตใกล้เกิดขึ้นแล้ว เป็นไปได้ว่าจะเกิดขึ้นที่สนามบินและสถานที่ผู้คนนับหมื่นแออัดกันอยู่ ซึ่งมีทหารรักษาความปลอดภัยล้อมรอบ”

ตาลิบันเคยอ้างว่าได้สังหารอดีตผู้นำไอซิส-เค อาบูโอมา โคราซา หลังจากปล่อยตัวเขาออกจากคุกพร้อมกับผู้ก่อการร้ายคนอื่นๆ

ตั้งแต่วันที่ 1 ก.ย. 2564 เมื่อทหารอเมริกันและกองทัพนาโตคนสุดท้ายบินออกจากอัฟกานิสถานไปหมดแล้วตาลิบันจะทำตามสัญญาว่าไม่ยอมให้ผู้ก่อการร้ายใช้อัฟกานิสถานเป็นแดนสวรรค์และเป็นพื้นที่ปฏิบัติการ
อีกต่อไป

ตาลิบันจะป้องกันการก่อการร้ายของกลุ่มไอซิส-เค ได้หรือไม่?และถ้าไอซิสใช้ดินแดนอัฟกานิสถานเป็นที่หลบภัยหลังจากไปก่อเหตุร้ายในต่างประเทศตาลิบันจะจัดการอย่างไร?

รัฐบาลแห่งชาติของตาลิบันจะมีโฉมหน้าอย่างไร ใครจะเป็นผู้นำสูงสุดในระบอบการปกครองแบบจารีตนิยมที่ใช้กฎหมายชารีอะห์นำหน้าการเมืองและการทหาร กฎหมายชารีอะห์จะบังคับใช้อย่างเข้มงวดเฉพาะกับคนของตาลิบันเพื่อรับประกันความมีวินัยและค่อยๆประยุกต์ใช้กับชาวอัฟกานิสถานได้จริงหรือไม่?

กาลเวลาเท่านั้นที่จะเป็นเครื่องพิสูจน์ว่าอัฟกานิสถานภายใต้การปกครองตาลิบันยุคใหม่จะเป็นสวรรค์หรือนรกของชาวบ้านเหมือนอดีตที่ผ่านมา

สุทิน วรรณบวร