เมื่อวันพุธที่ ๑๐ กันยายน ศาลรัฐธรรมนูญมีมติเสียงข้างมาก ๖ ต่อ ๑ วินิจฉัยว่า การจัดทำรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ต้องมีการจัดให้มีการออกเสียงประชามติ ๓ ครั้ง

ครั้งที่ ๑ ให้ประชาชนออกเสียงประชามติว่าสมควรมีรัฐธรรมนูญฉบับใหม่หรือไม่

ครั้งที่ ๒ ให้ประชาชนออกเสียงประชามติเกี่ยวกับการจัดทำรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ว่ามีวิธีการและเนื้อหาที่สำคัญอย่างไร และ

ครั้งที่ ๓ ภายหลังรัฐสภาจัดทำร่างรัฐธรรมนูญฉบับใหม่เสร็จแล้ว ให้ประชาชนออกเสียงประชามติว่าเห็นชอบกับร่างรัฐธรรมนูญฉบับใหม่หรือไม่

โดยการออกเสียงประชามติครั้งที่ ๑ และครั้งที่ ๒ อาจรวมเป็นครั้งเดียวกันได้

ต่อประเด็นดังกล่าว ผมได้เคยตั้งข้อสังเกตเรื่อง การลงประชามติรับร่างรัฐธรรมนูญ พ.ศ.๒๕๖๐ นั้นขัดกับกฎแห่งตรรกะ อย่างไร ดังนั้น จึงขอนำข้อสังเกตดังกล่าวมาลงในบทความวันนี้อีกครั้ง เพื่อเป็นแนวทางในการจัดทำประชามติเรื่องการจัดทำรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ทั้ง ๓ ครั้ง ที่กำลังจะเกิดขึ้นตามข้อตกลงทางการเมืองระหว่างพรรคภูมิใจไทยกับพรรคประชาชนที่ระบุไว้ว่า.....คณะรัฐมนตรีชุดใหม่ต้องจัดให้มีการออกเสียงประชามติในประเด็นแก้ไขรัฐธรรมนูญ พ.ศ.๒๕๖๐ เพื่อนำไปสู่การจัดทำรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ โดยสมาชิกสภาร่างรัฐธรรมนูญ (ส.ส.ร.) ที่มาจากการเลือกตั้งโดยเร็ว....

.......ย้อนกลับไปเมื่อวันที่ ๗ สิงหาคม ๒๕๕๙ ได้มีการจัดออกเสียงลงประชามติร่างรัฐธรรมนูญ ๒๕๖๐ ตามบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พ.ศ. ๒๕๕๗ (ฉบับที่ ๒) พ.ศ. ๒๕๕๙ มาตรา ๔ วรรคห้า บัญญัติไว้ ดังนี้

“การจัดให้มีการออกเสียงประชามติให้ออกเสียงประชามติว่าจะให้ความเห็นชอบหรือไม่เห็นชอบร่างรัฐธรรมนูญนั้นทั้งฉบับ....”

อย่างไรก็ตาม ตามหลักตรรกศาสตร์แล้ว การที่ประชาชนจะต้องออกเสียง “เห็นชอบหรือไม่เห็นชอบร่างรัฐธรรมนูญฉบับนี้ “ทั้งฉบับ” นั้นเป็นสิ่งที่เป็นไปไม่ได้ซึ่งวิเคราะห์ตามกฎตรรกะได้ ดังนี้

ร่างรัฐธรรมนูญฉบับ ๒๕๖๐ มีทั้งหมด ๒๗๙ มาตรา และมีประเด็นที่เกี่ยวข้องนับเป็นร้อยๆ กว่าประเด็น

ดังนั้น ไม่ใช่เรื่องแปลก ถ้าหากว่าประชาชนผู้จะต้องออกเสียงลงประชามติที่จะต้องพิจารณาบางประเด็นบางมาตราของร่างรัฐธรรมนูญฉบับนี้นั้นจะมีทั้งคนที่เห็นด้วยและไม่เห็นด้วยถูกใจและไม่ถูกใจ

ไม่ใช่เรื่องแปลก หากว่าบางคนจะเห็นด้วยในบางมาตรา บางประเด็น และมีอีกบางประเด็นหรือบางมาตราที่ไม่เห็นด้วยในร่างรัฐธรรมนูญฉบับนี้ และความจริงก็ควรที่จะมีความคิดเห็นที่แตกต่างกันในเรื่องนี้

แต่การที่รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย(ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช๒๕๕๗ (ฉบับที่ ๒) พุทธศักราช ๒๕๕๙ บัญญัติว่า “....ให้ออกเสียงประชามติว่าจะให้ความเห็นชอบหรือไม่เห็นชอบร่างรัฐธรรมนูญนั้นทั้งฉบับ....”

ถ้าอ่านกันอย่างผิวเผินๆ ก็อาจนึกว่าเป็นเพียงพลความ แต่ความเป็นจริงแล้ว คำว่า “ทั้งฉบับ” เป็นใจความที่เน้นไว้ในมาตรานี้อย่างชัดเจน แต่ที่เน้นคำนี้ไม่อาจที่จะหยั่งทราบถึงเจตนาที่แท้จริงได้ แต่ข้อความ “ทั้งฉบับ” นี้ มีความชัดเจนอยู่ในบัตรการออกเสียงลงประชามติ (โปรดดูตัวอย่างบัตรการลงประชามติ)

แต่เป็นการบัญญัติให้ทำในสิ่งที่เป็นไปไม่ได้หรือเป็นการพ้นวิสัย ด้วยเหตุผลทั้งข้อเท็จจริง ข้อกฎหมาย และหลักตรรกะ ดังนี้

๑. ร่างรัฐธรรมนูญทั้งฉบับ ที่ประชาชนจะออกเสียงประชามติมีสองประเด็น คือ

ประเด็นที่ ๑ ได้แก่ “ให้ความเห็นชอบหรือไม่เห็นชอบร่างรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ....

“ทั้งฉบับ”

ประเด็นที่ ๒ ที่มีความว่า......“ท่านเห็นชอบหรือไม่ว่า เพื่อให้การปฏิรูปประเทศเกิดความต่อเนื่องตามแผนยุทธศาสตร์ชาติ สมควรกำหนดไว้ในบทเฉพาะกาลว่า ในระหว่างห้าปีแรกนับแต่วันที่มีรัฐสภาชุดแรกตามรัฐธรรมนูญนี้ ให้ที่ประชุมร่วมกันของรัฐสภาเป็นผู้พิจารณาให้ความเห็นชอบบุคคลซึ่งสมควรได้รับการแต่งตั้งเป็นนายกรัฐมนตรี”

ในประเด็นที่ ๒ นี้มีข้อสังเกตว่า ได้เพิ่มเติมเข้ามาภายหลังและแม้จะเป็นประเด็นเดียว แต่ก็มีความไม่ชัดเจนและกำกวม คลุมเครือ ข้อสำคัญมีความหมายได้หลายนัย

ขอย้อนกลับมาในประเด็นที่ ๑ การให้ความเห็นชอบหรือไม่เห็นชอบร่างรัฐธรรมนูญ “ทั้งฉบับ” ย่อมประกอบด้วย คำปรารภที่มีหมวดและ ส่วนต่างๆ และบทเฉพาะกาลด้วย

หมวดต่างๆ แต่ละหมวด ย่อมประกอบด้วยมาตราต่างๆ

มาตราต่างๆ แต่ละมาตรานั้น แต่ละมาตราย่อมประกอบด้วยวรรคต่างๆ

วรรคต่างๆ แต่ละวรรคนั้น แต่ละวรรคย่อมประกอบด้วยประพจน์หรือประโยค (Statement) ต่างๆ

ประพจน์หรือประโยคต่างๆ แต่ละประพจน์หรือประโยคอาจเป็นสิ่งที่คนเห็นชอบหรือสิ่งที่คนไม่เห็นชอบ เป็นอย่างใดอย่างหนึ่งได้เท่านั้น

เป็นไปไม่ได้เลยที่ประชาชนผู้มีสิทธิออกเสียงประชามติ จะเห็นชอบทุกประพจน์หรือทุกประโยค ซึ่งก็คือทุกมาตรา จึงเป็นไปไม่ได้ที่จะเห็นชอบทุกหมวด ทั้งฉบับ

อีกทั้งเป็นไปไม่ได้เลยที่ จะไม่เห็นชอบ ทุกประพจน์หรือทุกประโยค ซึ่งก็คือทุกมาตรา จึงเป็นไปไม่ได้ที่ไม่เห็นชอบทุกหมวด ทั้งฉบับ

บทบัญญัติในรัฐธรรมนูญมาตรา ตรงนี้ จึงบัญญัติในสิ่งที่เป็นไปไม่ได้หรือเป็นการพ้นวิสัย ผลคือการนั้นตกเป็นโมฆะ

เพราะบัญญัติในสิ่งที่ไม่ดำรงอยู่จริง

ผลคือบัญญัติในสิ่งที่เป็นเท็จ ย่อมทำลายตัวเอง ใช้บังคับไม่ได้ ไม่ว่าผลการออกเสียงประชามติจะเป็นอย่างไร

๒. พิจารณาจากกฎตรรกะ (Logic)

(๒.๑) สิ่งที่เป็นไปไม่ได้ คือสิ่งที่ไม่มีอยู่จริง ใครบัญญัติสิ่งที่เป็นไปไม่ได้คือผู้ที่บัญญัติสิ่งที่ไม่มีอยู่จริง หรือบัญญัติความเป็นเท็จ

รัฐธรรมนูญฉบับใหม่คือ รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๖๐ ที่มาจากบทบัญญัติสิ่งที่เป็นไปไม่ได้ เพราะฉะนั้น รัฐธรรมนูญฉบับใหม่เฉพาะในส่วนดังกล่าวนี้ มาจากสิ่งที่ไม่มีอยู่จริง นั่นก็คือรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ในส่วนนี้มาจากบทบัญญัติความเป็นเท็จ ประกาศใช้เมื่อใด ก็เป็นเท็จเมื่อนั้น ย่อมไม่มีผลใช้บังคับได้

(๒.๒) ทั้งฉบับ คือ ทั้งเซต (set)

หมวด คือ อนุเซต (subset) ของทั้งฉบับ

มาตรา คือ อนุเซตของหมวด

ประพจน์หรือประโยค คือ อนุเซตของมาตรา

เห็นชอบหรือไม่เห็นชอบทั้งฉบับ = เห็นชอบหรือไม่เห็นชอบทุกประพจน์หรือทุกประโยค ซึ่งมีเป็นร้อยๆ พันๆ ประพจน์หรือประโยค

อันเป็นไปไม่ได้ หรือเป็นการพ้นวิสัยที่บุคคลจะเห็นชอบหรือไม่เห็นชอบทุกประพจน์หรือทุกประโยค

ดังนั้น ข้อเสนอแนะก็คือ...ถ้าจะมีการยกเลิกหรือการแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญและจะต้องมีการทำประชามติ

ถ้าการเป็นว่าต้องการให้ “เห็นชอบ” หรือ “ไม่เห็นชอบ”ที่ไม่ขัดต่อหลักกฎหมายและกฎตรรกะก็ตามที โดยตัดคำว่า “ทั้งฉบับ” ออกไป เหลือเพียงความให้ความเห็นชอบหรือไม่เห็นชอบในรัฐธรรมนูญ เพียงเท่านี้ จะมีคำว่า“ทั้งฉบับ” ตามมาไม่ได้

เช่น ในมาตรา ๑๔๓ ของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. ๒๕๖๐ ที่บัญญัติในการพิจารณาร่างพระราชบัญญัติงบประมาณรายจ่ายของวุฒิสภาจะต้องให้ความ “เห็นชอบหรือไม่เห็นชอบ” เท่านั้น ไม่มีคำว่า“ทั้งฉบับ” แต่อย่างใด เป็นการบัญญัติที่ถูกทั้งหลักกฎหมายและกฎตรรกะ เพราะเป็นไปไม่ได้ที่สมาชิกทุกคนจะต้องเห็นชอบหรือไม่เห็นชอบ ร่างงบประมาณรายจ่ายทุกวงเงินและทุกรายการที่มีหลากหลาย

ศาสตราจารย์พิเศษ ดร.ปรีชา สุวรรณทัต