เมื่อวันที่ 14 ธันวาคม 2564 คณะรัฐมนตรี (ครม.) มีมติเห็นชอบแผนหลักการพัฒนา ฟื้นฟูสภาพแวดล้อมคลองแสนแสบ ตามที่สำนักงานทรัพยากรน้ำแห่งชาติ (สทนช.) เสนอ

ประกอบด้วย 84 โครงการ วงเงินรวมทั้งสิ้น 82,563 ล้านบาท

1. โครงการนี้ น่าสนใจ ท้าทาย และเป็นการลงทุนเพื่อคุณภาพชีวิตและสิ่งแวดล้อมที่ดีกว่าเดิม

น่าสนใจว่า จะเป็นการพลิกโฉมคลองแสนแสบครั้งประวัติศาสตร์

หรือจะเป็นเพียงการตำน้ำพริกละลายแม่น้ำ?

2. แน่นอนว่า หากไม่ทำอะไรเลย ก็เท่ากับยอมจำนน ว่าคลองแสนแสบจะต้องเน่าเหม็นต่อไป

ย่อมเป็นเรื่องไม่ถูกต้อง เสียโอกาส เสียทรัพยากรสำคัญที่มีคุณค่าทางประวัติศาสตร์ มีศักยภาพและโอกาส ทั้งด้านคมนาคมขนส่ง การระบายน้ำ ชีวิตความเป็นอยู่ และการท่องเที่ยว

น่าสนใจว่า งบ 82,563 ล้านบาท ถูกวางไว้สำหรับโครงการนี้อย่างไรบ้าง? จะประสบความสำเร็จแค่ไหน?

3. จากการตรวจสอบรายละเอียด ตามแผนโครงการที่ผ่านที่ประชุม ครม.ไปนั้น พบว่า มีรายละเอียดน่าสนใจ ดังนี้

3.1 ที่มา คลองแสนแสบถูกขุดขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2380 มีความยาวตลอดสายประมาณ 74 กิโลเมตร เริ่มจากสะพานผ่านฟ้าลีลาศไปทางทิศตะวันออกจนถึงสุดเขตกรุงเทพมหานคร เขตหนองจอก และเชื่อมกับคลองบางขนาก ซึ่งไหลไปลงแม่น้ำบางปะกงในเขตจังหวัดฉะเชิงเทรา

ส่วนที่อยู่ในเขตกรุงเทพมหานคร รับผิดชอบโดยสำนักการระบายน้ำ มีความยาวประมาณ 47.5 กิโลเมตร มีความกว้างประมาณ 20 - 30 เมตร และมีระดับขุดลอกเฉลี่ย -3.00 เมตร เทียบกับระดับน้ำทะเลปานกลาง (ม.รทก.) รวมทั้งมีคลองสำคัญเชื่อมต่อ ความยาวประมาณ 0.80 – 12.50 กิโลเมตร เช่น คลองสามเสน คลองลาดพร้าว คลองบางเตย คลองตัน เป็นต้น ส่วนที่อยู่นอกเขตกรุงเทพมหานคร อยู่ในเขตพื้นที่จังหวัดฉะเชิงเทราและรับผิดชอบโดยกรมชลประทาน มีความยาวประมาณ 26.5 กิโลมตร และมีความกว้างประมาณ 30 - 40 เมตร

ปัจจุบัน คลองแสนแสบและคลองสาขามีปัญหาน้ำเสีย ซึ่งเกิดจาก (1) กิจกรรมครัวเรือนหรือชุมชนที่มีบริเวณติดคลองแสนแสบและคลองสาขา(ร้อยละ 70 ของปริมาณน้ำเสียที่ปล่อยลงคลองแสนแสบและคลองสาขาทั้งหมด) (2) โรงงาน สถานประกอบการต่างๆ ที่จะต้องจัดระบบการระบายน้ำและระบบบำบัดน้ำเสียให้มีคุณภาพมาตรฐานก่อนระบายสู่แหล่งรองรับน้ำทิ้ง (ร้อยละ 29) และ (3) การเดินเรือและการสะสมของตะกอนท้องคลอง (ร้อยละ 1)

จากการประเมินและตรวจสอบคุณภาพน้ำในคลองแสนแสบ พบว่า ในปี 2563 ปริมาณน้ำเสียที่เกิดขึ้นทั้งหมดในพื้นที่ที่คาดว่าจะระบายลงคลองแสนแสบโดยไม่ผ่านการบำบัด อยู่ที่ 807,672 ลูกบาศก์เมตรต่อวัน คิดเป็นค่าความสกปรกในรูปบีโอดีที่เกิดขึ้น (BOD loading) เท่ากับ 64,614 กิโลกรัมต่อวันมีค่าเฉลี่ยความสกปรกในรูปบีโอดี (BOD) ในพื้นที่ต่างๆ ระหว่าง 6.9 มิลลิกรัมต่อลิตร - 12.2 มิลลิกรัมต่อลิตร

โดยคลองสาขาต่างๆ มีความสกปรกมาก เช่น คลองลาดพร้าวมีค่าความสกปรกในรูปบีโอดีที่เกิดขึ้น (BOD loading) 9,832 กิโลกรัมต่อวัน และมีค่าเฉลี่ยความสกปรกในรูปบีโอดี (BOD) อยู่ที่ 18 มิลลิกรัมต่อลิตร

3.2 สาระสำคัญของแผนหลักการพัฒนา ฟื้นฟูสภาพแวดล้อมคลองแสนแสบ

แผนมี 5 เป้าประสงค์ ประกอบด้วยโครงการ จำนวน 84 โครงการ วงเงิน 82,563 ล้านบาท รับผิดชอบโดย 8 หน่วยงาน ดังนี้

เป้าประสงค์ที่ 1 การเสริมสร้างความปลอดภัยในการสัญจรทางน้ำของประชาชน 10 โครงการ เช่น (1) โครงการเดินเรือในคลองแสนแสบส่วนต่อขยายระยะทาง 10.50 กิโลเมตร วงเงิน 130 ล้านบาท (2) งานต่อเรือไฟฟ้า 12 ลำ วงเงิน 90.6 ล้านบาท เป็นต้น 355.84 ล้านบาท กทม. กรมเจ้าท่า และจังหวัดฉะเชิงเทรา

เป้าประสงค์ที่ 2 การปรับปรุงสภาพภูมิทัศน์บริเวณคลองแสนแสบ14 โครงการ เช่น (1) โครงการปรับภูมิทัศน์บริเวณคลองแสนแสบ โดยใช้งบดำเนินงาน (2) โครงการก่อสร้างสะพานคอนกรีตเสริมเหล็กข้ามคลองแสนแสบ รวม 4 โครงการ วงเงินรวม 9.59 ล้านบาท เป็นต้น 10.06 ล้านบาท กทม. และจังหวัดฉะเชิงเทรา

เป้าประสงค์ที่ 3 การแก้ไขปัญหามลภาวะและคุณภาพน้ำในคลองแสนแสบ 44 โครงการ เช่น (1) การบังคับใช้กฎหมายที่เกี่ยวข้องกับมลพิษทางน้ำ โดยใช้งบดำเนินงาน (2) โครงการก่อสร้างระบบรวบรวมน้ำเสีย ของ กทม. รวม 3 โครงการ วงเงิน 2,436 ล้านบาท (3) โครงการก่อสร้างโรงบำบัดน้ำเสีย โครงการบำบัดน้ำเสีย และโครงการก่อสร้างระบบบำบัดน้ำเสีย ของ กทม. รวม 10 โครงการ บำบัดน้ำเสียได้รวม 1,267,000 ลูกบาศก์เมตรต่อวัน วงเงิน 65,435 ล้านบาท เป็นต้น 69,837.06 ล้านบาท กรมควบคุมมลพิษ กรมโรงงานอุตสาหกรรม กทม. องค์การจัดการน้ำเสีย และจังหวัดฉะเชิงเทรา

เป้าประสงค์ที่ 4 การป้องกันปราบปราม การบุกรุกทำลายทรัพยากรในคลองแสนแสบ 1 โครงการ ได้แก่ การสำรวจสิ่งก่อสร้างหรืออาคารต่างๆที่รุกล้ำลำคลองแสนแสบและคลองสาขา ใช้งบดำเนินงาน กทม.

เป้าประสงค์ที่ 5 การบริหารจัดการทรัพยากรน้ำในคลองแสนแสบ 15 โครงการ เช่น (1) การปรับปรุงคลองบางขนาก ระยะทาง 25.135 กิโลเมตร อำเภอบางน้ำเปรี้ยว จังหวัดฉะเชิงเทรา กิจกรรมก่อสร้างกำแพงกันดิน 2 ฝั่ง พร้อมขุดลอก ระยะทาง 25.135 กิโลเมตร วงเงิน 7,300 ล้านบาท (2) โครงการก่อสร้างเขื่อนคอนกรีตเสริมเหล็ก พร้อมระบบรวบรวมน้ำเสียคลองแสนแสบจากบริเวณประตูระบายน้ำมีนบุรี ถึงบริเวณประตูระบายน้ำหนองจอก วงเงิน 1,799.90 ล้านบาท เป็นต้น 12,360.91 ล้านบาท กทม. กรมชลประทาน กรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม และจังหวัดฉะเชิงเทรา

เป้าหมายเพื่อให้คลองแสนแสบกลับมามีระบบนิเวศอยู่ในเกณฑ์ดี

3.3 ดำเนินการแบ่งผลสัมฤทธิ์ออกเป็น 3 ระยะ ได้แก่ ระยะเร่งด่วน (ปี พ.ศ. 2564) ระยะกลาง (ปี พ.ศ. 2565 - 2570) และระยะยาว (ปี พ.ศ. 2571 – 2574)

งบประมาณทั้งสิ้น 82,563.87 ล้านบาท แบ่งเป็น (1) เงินงบประมาณแผ่นดิน 67,205.37 ล้านบาท (ร้อยละ 81.40) (2) เงินงบประมาณของ กทม. 2,890.50 ล้านบาท (ร้อยละ 3.50) และ (3) เงินจากเอกชนร่วมลงทุน 12,468.00 ล้านบาท (ร้อยละ 15.10)

3.4 ล่าสุด คณะรัฐมนตรีมีมติเห็นชอบแผนหลักการพัฒนา ฟื้นฟูสภาพแวดล้อมคลองแสนแสบ ระยะเวลาดำเนินการ 11 ปี (พ.ศ. 2564 - 2574) รวมจำนวน 84 โครงการ วงเงินรวมทั้งสิ้น 82,563.87 ล้านบาท

มอบหมายให้กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ โดยกรมชลประทาน จัดทำรายละเอียดการออกแบบ พร้อมทั้งแผนปฏิบัติการและงบประมาณให้ครบถ้วน แล้วเสนอต่อคณะอนุกรรมการขับเคลื่อนโครงการขนาดใหญ่และโครงการสำคัญภายใต้คณะกรรมการทรัพยากรน้ำแห่งชาติ (กนช.) ต่อไป

สำหรับค่าใช้จ่ายที่จะเกิดขึ้นจากการดำเนินงานตามแผนงานและโครงการภายใต้แผนหลักการพัฒนา ฟื้นฟูสภาพแวดล้อมคลองแสนแสบ เห็นควรให้สทนช. ร่วมกับหน่วยงานที่มีภารกิจเกี่ยวข้องพิจารณาจัดลำดับความสำคัญของโครงการ ความจำเป็นเร่งด่วน วิธีการดำเนินงาน และการมีส่วนร่วมของประชาชน โดยคำนึงถึงความประหยัด ความคุ้มค่า ผลสัมฤทธิ์ และประโยชน์ที่ประชาชนจะได้รับจากการดำเนินโครงการ รวมทั้งจัดเตรียมความพร้อมในทุกมิติ ตลอดจนความครอบคลุมของทุกแหล่งเงิน การให้เอกชนร่วมลงทุนในกิจการของรัฐ และจัดทำแผนการปฏิบัติงานและแผนการใช้จ่ายงบประมาณเพื่อเสนอขอตั้งงบประมาณรายจ่ายประจำปีตามความจำเป็นและเหมาะสมตามขั้นตอนต่อไป ตามความเห็นของสำนักงบประมาณ

สรุป ถ้าโครงการเดินหน้าตามแผน จะมีการพัฒนาระบบขนส่งและความปลอดภัยทางน้ำโดยมีท่าเทียบเรือเพิ่มขึ้นครอบคลุมคลองแสนแสบในกรุงเทพมหานครทั้งสาย โดยใช้เรือไฟฟ้าในการสัญจร รองรับการใช้บริการ 800 –1,000 คนต่อวัน พร้อมติดตั้งกล้องวงจรปิดในท่าเรือคลองแสนแสบ เพื่อเพิ่มความปลอดภัยของผู้โดยสาร

มีระบบรวบรวมและบำบัดน้ำเสียรวม 39 แห่ง รองรับการบำบัดน้ำเสียในคลองแสนแสบได้ 1,364,525 ลูกบาศก์เมตรต่อวัน

เพิ่มประสิทธิภาพการระบายน้ำในคลองแสนแสบ ได้แก่ ในพื้นที่กรุงเทพมหานคร มีอุโมงค์ระบายน้ำสามารถเร่งการระบายน้ำได้ 30 ลูกบาศก์เมตรต่อวินาที และเขื่อนป้องกันตลิ่ง 33.32 กิโลเมตร ช่วยเพิ่มพื้นที่ที่ได้รับการป้องกันน้ำท่วม 96,875 ไร่ เป็นต้น

นับว่าน่าสนใจ น่าติดตาม และหากประสบความสำเร็จ จะสร้างประวัติศาสตร์ใหม่ให้กับคลองแสนแสบ

สารส้ม