ในช่วงเวลาปีใหม่นี้ ข้อมูลจากกรมควบคุมโรคและ กทม. ตลอดปี ๒๕๖๖ พบผู้ป่วยไข้เลือดออกแล้ว ๑๕๓,๗๓๔ ราย และใน กทม. มีถึง ๑๕,๒๑๙ รายเสียชีวิต ๑๖๘ ราย แสดงว่าไข้เลือดออกในปี ๒๕๖๖ ยังระบาดจนมีผู้ป่วยมากเป็นประมาณ ๓ ถึง ๔ เท่าของปีอื่นๆ ก่อนหน้านี้ยิ่งมีข่าวจากสื่อโทรทัศน์ว่า มีน้องสาวของพระเอกลิเก-ป่วยเป็นไข้เลือดออกชนิดรุนแรงในขั้นวิกฤต รักษาในโรงพยาบาลตั้งแต่วันที่ ๓๐ ธันวาคม ๒๕๖๖ และตอนนี้ยังนอนไม่รู้สึกตัว ขอให้ทุกท่านส่งกำลังใจให้หายโดยเร็วด้วย ก็ยิ่งทำให้แฟนๆ และประชาชนทั่วไปตระหนักถึงภัยไข้เลือดออกและอยากจะทราบวิธีป้องกันตนเองมากขึ้นเพราะไม่รู้ว่า รายต่อไปจะเป็นใคร? ประกอบกับตอนนี้มีข่าวต่างๆ รวมทั้งโฆษณาผลิตภัณฑ์ที่ปล่อยคลื่นเสียง (ที่หูเราไม่ได้ยิน) แต่อ้างว่าไล่ยุงไปไกลถึง ๒,๐๐๐ เมตร จึงขอแนะนำประชาชนทั่วไปให้ทราบข้อเท็จจริงในการดูแลตนเองให้ดี ให้ความรู้และข้อเท็จจริงเกี่ยวกับการไล่ยุงและประสิทธิภาพของผลิตภัณฑ์ที่ใช้คลื่นเสียงความถี่สูงไล่ยุงดังกล่าว และพิจารณาการฉีดวัคซีนไข้เลือดออกตามความเหมาะสม

หลักการป้องกันตนเองให้ปลอดภัยจากไข้เลือดออก ยังคงอยู่ที่ ๓ ข้อดังนี้ ข้อ ๑. อย่าให้ยุงลายกัด ข้อ ๒. ถ้าติดเชื้อและป่วยมีไข้ ต้องดูแลตนเองให้เหมาะสม หากมีอาการเตือนขณะป่วยมีไข้ ต้องไปหาแพทย์ให้ช่วยดูแลรักษา ข้อ ๓. ฉีดวัคซีนไข้เลือดออก เพื่อลดความรุนแรงของโรค

ข้อ ๑. อย่าให้ยุงลายกัด ทั้งในเวลากลางวันและกลางคืน ต้องทำลายแหล่งเพาะพันธุ์ยุงและลดประชากรยุง เมื่อทำการสำรวจแหล่งเพาะพันธุ์ยุงทั้งในบ้านและนอกบ้านใน กทม. ระหว่างวันที่ ๑-๒๘ ธันวาคม ๒๕๖๖ จากกลุ่มงานโรคติดต่อนำโดยแมลง สำนักงานโรคติดต่อทางสาธารณสุขยังพบความชุกชุมของลูกน้ำยุงลายดังตารางข้างล่างนี้ข้อมูลนี้แสดงว่า แหล่งเพาะพันธุ์ยุงลายยังมีอยู่เยอะแยะตามบ้าน ท่านต้องทราบว่ายุงลายตัวเมีย ๑ ตัวตลอดชั่วอายุยุงสามารถปล่อยลูกยุงได้มากถึง ๕๐๐ ตัว พบแหล่งเพาะพันธุ์ยุงได้ทั้งที่พื้นบ้านและที่สูงตามคอนโดมีเนียม ถ้ามีการฝึก รปภ.ประจำหมู่บ้านหรือคอนโดมีเนียมให้มีทักษะตรวจหาและทำลายแหล่งเพาะพันธุ์ยุงนอกบ้านระหว่างการตรวจตราหมู่บ้านและทำรายงานเรื่องนี้ด้วย น่าจะยิ่งดีในการควบคุมแหล่งเพาะพันธุ์ยุง และให้มีค่าตอบแทนเพิ่มขึ้นสำหรับการทำงานในภาระนี้ให้ รปภ. ด้วย ข้อมูลสำรวจพบแหล่งเพาะพันธุ์ยุงระหว่างวันที่ ๑-๒๘ ธันวาคม ๒๕๖๖ ใน กทม. มีดังนี้

* อัตราพบลูกน้ำยุงตามบ้านที่สำรวจ เรียกว่า house index(HI)

**อัตราพบลูกน้ำยุงในภาชนะตามบ้านที่สำรวจ/ภาชนะทั้งหมดเรียกว่า containerindex (CI)

การป้องกันยุงกัด มีหลายวิธี แต่มีโฆษณาทางสื่อเร็ว ๆ นี้ว่า มีผลิตภัณฑ์คลื่นเสียงความถี่สูง อัลตราซาวนด์ (EMR) ไล่ยุงได้ไกลถึง ๒,๐๐๐ เมตร เป็นต้น ท่านลองค้นดูด้วยคำ “คลื่นเสียงความถี่สูง อัลตราซาวนด์ไล่ยุง” (EMR) จะพบว่ามีผลิตภัณฑ์หลายชนิดโผล่ขึ้นมา
ดูโฆษณาแล้วน่าเชื่อถือมาก แต่การศึกษาวิจัยที่รอบคอบแล้วพบว่า EMR ไล่ยุงไม่ได้เลย แต่เนื่องจากใช้ง่ายมากเพราะแค่เสียบปลั๊กก็ปล่อยคลื่นเสียงออกมาได้แล้ว ผู้ซื้อก็เชื่อว่า ได้ผลซึ่งจะผิดพลาด และปล่อยให้ยุงมากัดลูกหลานของตนในบ้านได้

ผลงานตีพิมพ์ด้านประสิทธิภาพของ Electronic mosquito repellents (EMRs)ในการไล่ยุงจากผลการศึกษา ๑๐ ครั้ง พบว่าไม่ได้ผลในการไล่ยุงเลยข้อความเป็นภาษาอังกฤษจากผู้นิพนธ์มีดังนี้ Authors’ conclusions Field entomological studies confirm that EMRs have no effect on preventingmosquito bites. Therefore there is no justification for marketing them to preventmalaria infection. จากเอกสาร Enayati AA, Hemingway J, Garner P. Electronic mosquito repellents for preventing mosquito bites and malaria infection. Cochrane Database Syst Rev. 2007 Apr 18;2007(2):CD005434. หากลองค้นผลิตภัณฑ์นี้ด้วยคำ “คลื่นเสียงความถี่สูงอัลตราซาวนด์ไล่ยุง” จะพบผลิตภัณฑ์หลายชนิดโผล่ขึ้นมาในโฆษณา ดังแสดงเฉพาะคำโฆษณาในตารางบรรทัดข้างล่างนี้

การศึกษาที่ผู้ทดลองถือโทรศัพท์มือถือที่ปล่อยคลื่นเสียงความถี่สูงพบว่ายุงหลายตัวตอมที่มือและแขนและกัดจนเป็นตุ่ม

ข้อ ๒. ถ้ายุงกัดแล้วติดเชื้อและป่วยมีไข้ (ทราบหรือไม่ทราบว่าเป็นไข้เลือดออก) ต้องระวังการใช้ยาลดไข้ด้วยตนเอง ให้ใช้ยาพาราเซตามอลในขนาดที่เหมาะสมใช้วิธีลดไข้ด้วยการเช็ดหน้าผาก ตัว แขนขาด้วยน้ำอุ่นด้วยไม่ใช้ยากลุ่ม NSAID เช่น ยาไอบูโปรเฟน งดการกินยาห้ามเลือดแข็งตัวเช่น warfarin เป็นต้น เพราะอาจจะทำให้เลือดออกไม่หยุดจนช็อกได้ ควรดื่มน้ำเกลือแร่พอควร หากมีอาการรุนแรงมาก เช่น ปวดท้องมาก อาเจียนบ่อยจนกินอาหารไม่ได้ อ่อนเพลียมาก มีจุดเลือดออกใต้ผิวหนังหรือเลือดกำเดาออกมาก ต้องรีบไปรักษาตัวในโรงพยาบาล ส่วนการวินิจฉัยไข้เลือดออกที่แน่นอนมากขึ้นคือการตรวจเลือดหาเกล็ดเลือดซึ่งจะมีจำนวนต่ำกว่า ๑๐๐,๐๐๐/ลบ.มม. หลังวันที่ ๓ นับจากเริ่มป่วย หรือตรวจหา Dengue NS1Ag, IgG, IgM และรู้ผลภายใน ๓๐ นาที ต้องให้แพทย์ช่วยแปลผลการตรวจเลือดให้

ข้อ ๓. ฉีดวัคซีนไข้เลือดออกเพื่อลดความรุนแรงของโรค การฉีดวัคซีนเป็นมาตรการเสริมในการลดความรุนแรงของไข้เลือดออกแต่ไม่ได้ป้องกันการรับเชื้อหรือยุงกัดหากเราหลีกเลี่ยงการถูกยุงกัดไม่ได้และอยู่ในช่วงอายุที่จะเกิดความรุนแรงของโรคได้ก็แนะนำให้ฉีดวัคซีนไข้เลือดออก วัคซีนตัวใหม่ล่าสุดฉีดได้ในช่วงอายุ ๔ ขวบ ถึง ๖๐ ปี และไม่ต้องตรวจเลือดก่อนว่าเคยติดเชื้อมาก่อนหรือไม่ หากเคยป่วยเป็นไข้เลือดออกมาแล้วสามารถเลือกฉีดวัคซีนไข้เลือดออกชนิดใดก็ได้ที่มีขายในประเทศไทยตามความสะดวกและราคาที่ยอมรับได้ เมื่อฉีดวัคซีนเข็มที่สองได้ ๓๐ วันแล้วจะทำให้ผู้ติดเชื้อไวรัสไข้เลือดออกทุกสายพันธุ์ไม่เกิดอาการทางคลินิกได้ประมาณร้อยละ ๘๐ และป้องกันอาการรุนแรงจนต้องรักษาตัวในโรงพยาบาลได้ประมาณร้อยละ ๙๐ และลดการป่วยเป็นไข้เลือดออกชนิดรุนแรงได้ประมาณร้อยละ ๘๖ ซึ่งเท่ากับลดอัตราตายลงไปจนเหลือประมาณร้อยละ ๐.๐๑๕ หรือต่ำกว่าซึ่งถือว่าต่ำมาก ดังนั้น การฉีดวัคซีนจะเสริมมาตรการการลดความรุนแรงของไข้เลือดออกและอัตราตายได้ดีมาก

ดังนั้น ท่ามกลางภัยคุกคามจากโลกร้อนที่ทำให้ไข้เลือดออกเดงกีระบาดหนักไปทั่วโลก เราต้องป้องกันตนเองจากการติดเชื้อหรือลดความรุนแรงของโรคให้มากที่สุด จนได้อัตราตายเท่ากับ ๐ ให้ได้ในเร็ววัน ด้วยการเร่งกำจัดแหล่งเพาะพันธุ์ยุงในและรอบบ้าน ป้องกันยุงกัด ดูแลรักษาตนเองเรื่องไข้ให้ดี และเลือกฉีดวัคซีนไข้เลือดออกตามความเหมาะสมของแต่ละคน

ศาสตราจารย์เกียรติคุณนายแพทย์อมร ลีลารัศมี

๑๓ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๗