เจ้าของสุนัขบางรายอาจเชื่อว่าสุนัขอ้วนตัวกลมจนแทบกลิ่งได้ คือสิ่งมีชีวิตที่น่ารัก น่ากอดรัดฟัดเหวี่ยง แต่จริง ๆ แล้วเป็นความคิดที่ผิดมาก คนเลี้ยงสุนัขต้องรู้ว่าสุนัขอ้วนกลมเกินไปเป็นอันตรายต่อตัวของน้องหมานะครับ ดังนั้น เรามาศึกษาแนวทางลดน้ำหนักในสุนัขที่มีภาวะอ้วนกันครับ

โรคอ้วนในสุนัข (Canine Obesity) เป็นปัญหาสุขภาพที่พบบ่อยในสัตว์เลี้ยงทั่วโลก พบว่ามีสุนัขมากถึง 25–40 เปอร์เซ็นต์มีปัญหาน้ำหนักเกินหรืออ้วน จนส่งผลกระทบต่อสุขภาพของเขาในระยะยาว เพราะป่วยเป็นโรคข้อเสื่อม เบาหวาน ความผิดปกติของระบบหายใจ และอายุขัยสั้นลง

ข้อเน้นว่าการควบคุมน้ำหนักให้น้องหมาเป็นสิ่งสำคัญ และต้องอาศัยแนวทางที่เป็นระบบและตามหลักวิชาการ เพื่อให้ได้ผลยั่งยืนและปลอดภัย เราไปดูกันว่าสัตวแพทย์จะรักษาสุนัขอ้วนเกินไปอย่างไร เริ่มอันดับแรก คือ

การประเมินสุขภาพเบื้องต้น Body Condition Score (BCS)  เป็นเครื่องมือมาตรฐานการวัดระดับความอ้วนของสุนัข โดยใช้ระบบคะแนน 1–9 ซึ่งคะแนนที่เหมาะสมคือ BCS 4–5 จาก 9 หากสุนัขมีคะแนนตั้งแต่ 6 ขึ้นไป แสดงว่ามีภาวะน้ำหนักเกิน และหากมากกว่า 7 ถือว่าอยู่ในระดับอ้วน

การประเมินน้ำหนักเป้าหมาย สัตวแพทย์จะคำนวณ Ideal Body Weight (IBW)  ซึ่งโดยทั่วไปจะต่ำกว่าน้ำหนักปัจจุบันประมาณ 15–25 เปอร์เซ็นต์ แล้วจึงนำไปใช้คำนวณพลังงานที่ต้องให้กับสุนัขในช่วงต้องลดน้ำหนัก

การควบคุมอาหาร (Nutritional Management) เป็นเรื่องที่สำคัญในกระบวนการควบคุมน้ำหนัก เพราะช่วยให้การลดน้ำหนักได้ผลดี

การจำกัดพลังงาน (Caloric Restriction) การลดปริมาณพลังงานที่ได้รับต่อวันเป็นหัวใจหลักของการลดน้ำหนัก โดยคำนวณจากสูตร : RER (Resting Energy Requirement) = 70 × (น้ำหนักเป็นกิโลกรัม)^0.75 จากนั้นใช้พลังงานลดลงเหลือ 60–80 เปอร์เซ็นต์ ของ RER เพื่อให้เกิดการลดน้ำหนักในอัตราที่ปลอดภัย คือ 1–2 เปอร์เซ็นต์ของน้ำหนักตัวต่อสัปดาห์

การเลือกอาหารสูตรเฉพาะ อาหารที่ใช้ควรเป็นสูตรสำหรับลดน้ำหนัก (Veterinary Therapeutic Weight Loss Diet) ซึ่งมีลักษณะดังนี้  ให้พลังงานต่ำ แต่มีโปรตีนสูง (ช่วยรักษามวลกล้ามเนื้อ) มีไฟเบอร์สูง (ช่วยเพิ่มความอิ่ม) ควบคุมไขมัน และต้องควบคุมขนมและอาหารนอกมื้อ ต้องลดหรือหลีกเลี่ยงการให้ขนมที่มีพลังงานสูง เช่น ขนมสุนัขแบบอบแห้ง หรืออาหารคน เช่น ข้าว ขนมปัง ไก่ทอด แต่หากจะให้ขนม ควรนับรวมในพลังงานรวมต่อวัน ไม่เกิน 10 เปอร์เซ็นต์ของพลังงานทั้งหมด และเลือกขนมที่มีพลังงานต่ำ เช่น แครอท แตงกวา

การเพิ่มกิจกรรม (Exercise Management) การออกกำลังกายร่วมกับการควบคุมอาหารจะช่วยเร่งการลดน้ำหนัก และช่วยให้ระบบเผาผลาญทำงานดีขึ้น วิธีการที่แนะนำ เช่น พาเดินอย่างสม่ำเสมอ วันละ 30–60 นาที (แบ่งเป็น 2 ครั้ง) การเล่นของเล่นที่ต้องเคลื่อนไหว เช่น ลูกบอลหรือของเล่นปริศนา พาไปว่ายน้ำ (สำหรับสุนัขที่มีปัญหาข้อต่อ) การออกกำลังกายต้องเริ่มอย่างค่อยเป็นค่อยไป โดยเฉพาะในสุนัขที่อ้วนจัดหรือมีปัญหาเรื่องข้อ

การติดตามผลและปรับแผน ต้องชั่งน้ำหนักทุก 2 สัปดาห์ และประเมิน BCS ทุกเดือน  ถ้าลดน้ำหนักเร็วเกินไป คือมากกว่า 2 เปอร์เซ็นต์ต่อสัปดาห์ อาจเสี่ยงภาวะสูญเสียกล้ามเนื้อ แต่ถ้าน้ำหนักไม่ลดตามเป้า ให้ปรับลดพลังงานอีก 10–15 เปอร์เซ็นต์ หรือตรวจสอบการแอบให้อาหาร หากผ่านไป 2–3 เดือน แต่ไม่มีความก้าวหน้า ต้องไปหารือกับสัตวแพทย์เพื่อคัดกรองโรคที่อาจแฝงอยู่ เช่น ภาวะขาดไทรอยด์ (Hypothyroidism) หรือ Cushing's Disease

สรุป การจัดการน้ำหนักในสุนัขอ้วนต้องใช้ความร่วมมือระหว่างเจ้าของสัตว์และสัตวแพทย์ โดยต้องประเมินสุขภาพ กำหนดเป้าหมาย ควบคุมอาหาร เพิ่มกิจกรรม และติดตามผลอย่างต่อเนื่อง การวางแผนอย่างถูกต้องจะไม่เพียงช่วยให้สุนัขกลับมามีน้ำหนักที่เหมาะสม แต่ยังช่วยยืดอายุและคุณภาพชีวิตได้ระยะยาวด้วยครับ

ขอฝากทิ้งท้าย สัตวแพทย์มักบอกเจ้าของสัตว์ทุกครั้งว่า สัตว์เลี้ยงของเราหากินเองไม่ได้ มีแต่เราที่หาให้เขากิน หากเราอยากให้เขาสุขภาพดี ต้องเลือกสิ่งที่ดี และเหมาะสมให้เขาครับ

น.สพ. นนทษิต ชุติญาณวัฒน์

โรงพยาบาลสัตว์มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ บางเขน