แม้ว่าปัจจุบันบริบทเศรษฐกิจและสังคมไทยได้มีการเปลี่ยนแปลงไปมาก แต่แนวคิดเค้าโครงการเศรษฐกิจและจากครรภ์มารดาฯยังมีประโยชน์และสามารถประยุกต์ใช้ในปัจจุบัน ดังนี้

๑. ภาครัฐมีบทบาทในการวางแผนเศรษฐกิจเพื่อจะได้กำกับดูแล วางกติกา ในระบบเศรษฐกิจ ให้เกิดความเป็นธรรม ลดความเหลื่อมล้ำ และมีประสิทธิภาพ แก้ไขปัญหาการผูกขาด และช่วยเหลือสนับสนุนเกษตรกรและผู้ประกอบการรายย่อยให้เกิดการปรับตัวทันต่อสถานการณ์ที่เปลี่ยนแปลงไป

๒.การพึ่งตนเองในทางเศรษฐกิจสามารถประยุกต์ใช้ในเรื่องของการลดความเสี่ยงการพึ่งพาเศรษฐกิจและปัจจัยการผลิตจากภายนอกและสร้างความเข้มแข็งในทางเศรษฐกิจภายในประเทศ

๓. การให้ความสำคัญกับเทคโนโลยีวิทยาศาสตร์และการพัฒนาการคุ้มครองระบบทรัพย์สินทางปัญญาเพื่อจูงใจให้เกิดการพัฒนานวัตกรรมและเทคโนโลยีในการเพิ่มผลิตภาพการผลิตอาจารย์ปรีดีให้ความสำคัญกับการยอมรับในกรรมสิทธิ์คิดค้นของบุคคล และให้ความสำคัญกับการนำวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีมาใช้ในการเพิ่มผลิตภาพแรงงาน และการพัฒนาขีดความสามารถในการพึ่งตนเองทางเทคโนโลยี เพื่อเป็นหลักประกันเอกราชและอธิปไตยของชาติทางเศรษฐกิจ ซึ่งถือเป็นแนวคิดที่มีความก้าวหน้ามากและเป็นหัวใจของการขับเคลื่อนเศรษฐกิจในยุคปัจจุบัน

๔. การรวมที่ดินและการพัฒนาการรวมกลุ่มของเกษตรกร/พัฒนาสหกรณ์เป็นทางออกของเกษตรกรรายย่อยในไทยปัจจุบันการรวมที่ดินเพื่อให้การจัดการการทำเกษตรทำได้ง่ายลดต้นทุนการผลิตและแก้ปัญหาเรื่องการขาดน้ำในการเพาะปลูก ในกรณีเกษตรกรรายย่อยมีที่ดินขนาดเล็ก อาจให้ท้องถิ่นสหกรณ์ที่เข้มแข็งหรือผู้ประกอบการธุรกิจเพื่อสังคมเป็นคนจัดการเพื่อช่วยเหลือเกษตรกร ตามแนวคิดภราดรภาพนิยมโดยภาครัฐสนับสนุนสินเชื่อซื้อที่ดินการพัฒนาการรวมกลุ่ม/สหกรณ์ต้องมีการพัฒนากลุ่มให้มีความเข้มแข็ง จากความต้องการและการมีส่วนร่วมของสมาชิก เพื่อควบคุมการผลิตให้ได้คุณภาพ โดยวางแผนการผลิต การตลาด จัดหาบริการแรงงานรวบรวมผลผลิตเพื่อแก้ไขปัญหาการขาดแคลนแรงงาน และเพิ่มอำนาจต่อรอง การทำธุรกิจของกลุ่มควรเน้นธุรกิจที่มีความชำนาญ ความโดดเด่นทรัพยากรและภูมิปัญญาในพื้นที่ เพื่อสร้างผู้ประกอบการและสร้างงานในพื้นที่ หากไม่มีความชำนาญไม่ควรทำโดยเฉพาะธุรกิจที่แข่งกับเอกชนที่ใช้เทคโนโลยีสูง

๕. การพัฒนาคุณภาพชีวิตและสวัสดิการสังคมรัฐบาลควรจริงจังในการพัฒนาอาหารปลอดภัยและแก้ปัญหามลภาวะการจัดสวัสดิการสังคม ต้องคำนึงถึงคุณภาพและความทั่วถึงในการให้บริการ และภาระงบประมาณภายใต้บริบทสังคมผู้สูงอายุมีการขยายสวัสดิการสำหรับกลุ่มเกษตรกรการอุดหนุนการประกันภัยพืชผลและเพิ่มเติมสวัสดิการสำหรับกลุ่มคนยากจนและด้อยโอกาสโดยเฉพาะ

“เมื่อข้าพเจ้ามีอำนาจ ก็ไม่มีประสบการณ์ แต่เมื่อข้าพเจ้ามีประสบการณ์ ก็ไม่มีอำนาจ”

สุนทรพจน์ของท่านปรีดี พนมยงค์

ในสภาผู้แทนราษฎร 7 พฤษภาคม 2489

บทส่งท้าย : สู่ความสุขสมบูรณ์ของราษฎรและสันติประชาธรรม

ภราดรภาพนิยม ที่อาจารย์ปรีดีให้ความสำคัญ และพุทธธรรมตามแนวคิดอาจารย์ป๋วย ได้แก่ ธรรมะในการพัฒนาคนและชาติและคุณธรรมที่จะนำไปสู่สังคมที่พึงปรารถนาเป็นเงื่อนไขสำคัญในการวางกรอบกติกาความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์เพื่อกำหนดสิทธิหน้าที่ที่รัฐมีต่อประชาชน สิทธิหน้าที่ที่ประชาชนที่มีต่อรัฐ และสิทธิหน้าที่ระหว่างปัจเจกบุคคลด้วยกันเอง เพื่อนำไปสู่ความสุขสมบูรณ์ของประชาชนและสันติประชาธรรมตามเป้าประสงค์ของอาจารย์ปรีดีและอาจารย์ป๋วย (แผนภาพที่ ๑)

แผนภาพที่ ๑ เงื่อนไขสำคัญในการนำไปสู่ความสุขสมบูรณ์ของประชาชนและสันติประชาธรรม

กล่าวโดยสรุปคือ ทุกคนจะต้องมีภราดรภาพนิยมเป็นพื้นฐานในการรับผิดชอบต่อสังคมร่วมกัน ร่วมประกันภัยต่อกันและร่วมประกอบการเศรษฐกิจ ในการช่วยเหลือกันฉันพี่น้องโดยอาศัยธรรมะในการพัฒนาคนและชาติได้แก่ความจริง (สัจธรรมและหลักวิชา) ความงาม (สิ่งต่างๆ ที่ทำให้มนุษย์มีวัฒนธรรมและมีความเพลิดเพลิน) และความดี(การไม่เบียดเบียนและประทุษร้ายกัน ความซื่อสัตย์สุจริต และการบำเพ็ญประโยชน์ต่อเพื่อนมนุษย์ด้วยกัน) และคุณธรรม ๔ ประการ ที่จะนำไปสู่สังคมที่พึงปรารถนา ได้แก่ สมรรถภาพ การทำหน้าที่ของทั้งรัฐและเอกชนให้ตรงเป้าหมาย ตรงไปตรงมาด้วยความสุจริต เสรีภาพ ได้แก่ เสรีภาพทางร่างกาย ชีวิต เศรษฐกิจและการเมือง มีความยุติธรรมทั้งด้านเศรษฐกิจ (ได้รับผลตอบแทนอย่างเป็นธรรม)และกฎหมาย (ใครทำผิดต้องได้รับโทษ)และความเมตตากรุณา (คนด้อยโอกาสหรือคนยากไร้ต้องได้รับการดูแลเป็นพิเศษ) เพื่อให้รัฐทำหน้าที่ให้ความสุขสมบูรณ์แก่ประชาชนอย่างแท้จริง ประชาชนมีหน้าที่ต้องเสียภาษีให้แก่ภาครัฐ มีจิตสาธารณะเพื่อสังคมส่วนรวม และปัจเจกชนต้องมีการช่วยเหลือกัน เช่น การประกอบการเศรษฐกิจที่คำนึงถึงผู้เกี่ยวข้องทั้งผู้ผลิต ผู้บริโภค และให้ผลตอบแทนแก่ทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องอย่างเป็นธรรม

ผศ.ดร.อิสริยา นิติทัณฑ์ประภาศ บุญญะศิริ