กล่าวกันได้อย่างมั่นใจว่า ทุกรัฐบาลไทยมักจะมีความห่วงใยปัญหาหนี้สินของเกษตรกร ผู้ประกอบการรายย่อยและบุคคลโดยทั่วไป โดยต่างก็ออกนโยบาย และมาตรการเกี่ยวกับการแก้ปัญหาหนี้สินออกมากันเรื่อยๆ รัฐบาลชุดปัจจุบันนี้ภายใต้การนำพาของนายกรัฐมนตรี เศรษฐาทวีสิน ก็ไม่ผิดแปลกไปจากรัฐบาลชุดก่อนๆ ในการที่จะคิดและเพียรพยายามที่จะแก้ปัญหาหนี้สินทั้งใน และนอกระบบ

แต่ก็มีข้อสังเกตว่า ไม่ว่าจะเป็นรัฐบาลชุดใด ก็มักจะสนใจแก้ปัญหาเป็นจุดๆ เฉพาะเรื่อง เฉพาะกรณี และมักจะโน้มน้าวไปในทิศทางของการมีนโยบายและมาตรการแบบประชานิยม นั่นคือแก้ไขปัญหาแบบเฉพาะหน้า หรือขอไปทีไปก่อน โดยมิค่อยจะคำนึงถึงภาพรวม หรือโครงสร้างประเด็นปัญหาของหนี้สิน และพินิจพิจารณาหาทางออกทั้งระบบโครงสร้าง

ในกรณีของเกษตรกร ซึ่งก็มีแหล่งเงินกู้อยู่แล้ว ได้แก่ ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์ ธ.ก.ส. อีกทั้งยังมีกองทุนเสริมอีกด้วย และฉะนั้นในการเข้าถึงแหล่งเงินทุนของทางภาคการเกษตร จึงมิใช่ปัญหาหลัก แต่การที่เกษตรกรมีหนี้สิน เมื่อวิเคราะห์แล้ว อาจจะมีสาเหตุจากหลายประการผสมผสานกัน เช่น

1. รายรับ-รายจ่าย หรือการลงทุนเพาะปลูก กับรายได้จากการขายพืชผลไม่สมดุลกัน หรือนัยหนึ่งค่าใช้จ่ายสูงกว่ารายรับ และรายรับที่ได้ก็มักจะไม่เพียงพอที่จะเก็บเป็นเงินออม เหลือเพื่อใช้ในการเพิ่มคุณภาพชีวิต

2. ความเสี่ยงหรือภัยพิบัติจากธรรมชาติ เช่น น้ำขาด-น้ำเกิน แมลงศัตรูพืช

3. การใช้ชีวิตเกินตัว หรือฟุ่มเฟือยเกินรายได้ ไม่ได้ยึดหลักเศรษฐกิจพอเพียง

4. ความไม่แข็งแกร่งของระบบสหกรณ์ ในการปกป้องผลประโยชน์และพยุงสถานะของเกษตรกรผู้เป็นสมาชิก เป็นต้น

ทั้งหมดนี้ได้ก่อให้เกิดภาระหนี้สินแก่เกษตรกรอย่างต่อเนื่อง ทำให้ไม่สามารถจะก้าวขึ้นเป็นชนชั้นกลางดังเช่นเพื่อนเกษตรกรในหลายประเทศในเอเชีย-แปซิฟิก ในอเมริกาเหนือ และในยุโรป

ในการนี้ ก็เป็นความจำเป็นที่ฝ่ายผู้บริหารประเทศ และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เช่น สำนักงานเศรษฐกิจการคลังสำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร ธ.ก.ส. สภาพัฒน์ ไปจนถึงกรมชลประทาน ที่จะต้องร่วมกันพิจารณาปรับโครงสร้างการผลิต และการตลาดด้านการเกษตร ตั้งแต่ความทั่วถึงของน้ำชลประทาน ต้นทุนการผลิตต่างๆ รายรับที่เหมาะสมจากการจำหน่ายผลิตผล ไปจนถึงการประกันความเสี่ยงต่างๆและการปรับปรุงพัฒนาสหกรณ์การเกษตร เพื่อการร่วมด้วยช่วยกัน รวมทั้งการเจรจาต่อรองกับกลุ่มพ่อค้าต่างๆ เป็นต้น

ส่วนกรณีของผู้ประกอบการด้านการผลิตสินค้าและด้านบริการต่างๆ ในระดับเล็ก กลาง ย่อย (SMEs) ไปจนถึงผู้ทำธุรกิจอิสระ (เป็นทั้งนายจ้างและลูกจ้างของตนเอง) นั้น ประเด็นปัญหาคือความยากลำบากหรือการไม่มีความคล่องตัวในการเข้าถึง และกู้ยืมเงินจากทั้งสถาบันการเงินรัฐและเอกชน เพราะด้วยเงื่อนไขต่างๆ นานา ที่ยุ่งยาก หรือเกินขีดความสามารถ และฉะนั้นก็ต้องไปกู้ยืมเงินจากนอกระบบ ซึ่งเป็นความเสี่ยงต่อการถูกเอารัดเอาเปรียบ และการคุกคามต่างๆ ก็เป็นเรื่องที่ภาครัฐจะต้องอำนวยให้กลุ่มผู้ประกอบการดังกล่าวนี้เข้าถึงซึ่งระบบการกู้ยืมที่ชอบด้วยกฎหมาย ที่มีความสะดวกและยืดหยุ่น และเสริมสร้างระบบการตรวจสอบที่รัดกุม เพื่อป้องกันมิให้มีการนำเงินกู้ยืมไปใช้ผิดประเภทหรือผิดวัตถุประสงค์

ในภาพกว้างสังคมไทยเหมือนๆ กับอีกหลายๆ ประเทศทั่วโลก เป็นสังคมแห่งการบริโภค และสิ่งจำเป็นในชีวิต ที่ช่วงหนึ่งอาจมองว่าเป็นของฟุ่มเฟือย เป็นของเกินความจำเป็น เป็นของผู้มีอันจะกินนั้น ได้กลับกลายมาเป็นสิ่งที่จำเป็นในชีวิตประจำวันในทุกหมู่เหล่า และในทุกวัย เช่น โทรศัพท์มือถือ และแท็บเลต-ไอแพด ซึ่งสนนราคาในความเป็นจริงนั้น บางรุ่น บางยี่ห้อ ก็มีราคาสูงโด่งเกินความสามารถของคนทั่วๆ ไป และก็เกินความสามารถของครอบครัวหนึ่งๆ ที่จะให้บุคคลในครอบครัวทุกคนต่างต้องมีโทรศัพท์มือถือกันทุกคน แต่เมื่อเป็นความจำเป็นและรายได้ไม่พอเพียง ก็ต้องไปกู้ยืมเงินมาซื้อเป็นสำคัญ ช่องทางที่สะดวกที่สุดก็คือ การเงินนอกระบบ

อีกทั้งระบบการจ่ายก่อนล่วงหน้า แล้วใช้คืนทีหลัง หรือนัยหนึ่งระบบเครดิตคาร์ด ได้อำนวยให้ผู้คนใช้จ่ายได้เกินตัวเกินกำลังไปได้ เกิดเป็นการใช้ชีวิตแบบฟุ่มเฟือยไปโดยปริยาย และเมื่อมีหนี้สินเกินตัว ก็ไม่สามารถส่งเงินคืนให้ธนาคาร หรือสถาบันทางการเงินได้ ก็ต้องออกไปกู้หนี้ยืมสินนอกระบบเป็นธรรมดา ถือเป็นการขาดวินัยอย่างหนึ่ง

แต่ที่น่าหวั่นวิตกไปกว่านั้นก็คือนโยบายและมาตรการของภาครัฐ และของพรรคการเมืองอุดมการณ์ประชานิยมที่ขะมักเขม้นกับการส่งเสริมลัทธิบริโภคนิยม (Consumerism) โดยอ้างว่าเพื่อกระตุ้นเศรษฐกิจ ก็ต้องให้ผู้คนใช้เงินจับจ่ายใช้สอยให้มากที่สุด โดยไม่คำนึงว่าเป็นการเสริมสร้างความฟุ่มเฟือยและการใช้จ่ายเกินตัวโดยใช่เหตุหรือไม่?

อีกทั้งนโยบายการส่งเสริมการจับจ่ายใช้สอยแบบไม่อั้นนี้ ก็แค่เป็นวิธีหนึ่งของการกระตุ้นเศรษฐกิจ แต่ก็ยังมีอีกหลายๆ วิธี แต่ภาครัฐและพรรคการเมืองที่เกี่ยวข้องมิได้ใช้สติปัญญาเท่าที่ควร ส่วนฝ่ายข้าราชการประจำก็มีสติปัญญามากมาย รู้ดีรู้ชอบ รู้ว่าอะไรควรมิควร แต่ก็ขาดจิตสำนึกและความรับผิดชอบต่อสังคม และขาดความกล้าหาญที่จะคัดค้านนโยบายมาตรการของฝ่ายการเมืองที่ไม่เข้าที่เข้าทาง รังแต่จะสร้างความหายนะให้แก่บ้านเมือง

สังคมไทยจะคงอยู่กับปัญหาหนี้สินเกินตัวไปเรื่อยๆ ไม่ได้ เพราะจะฉุดรั้ง ทำให้ประเทศชาติตกต่ำลงไปเรื่อยๆ ซึ่งปัญหาหนี้สินนี้ หากตั้งใจจริงก็ควรจะแก้ไขกันได้เพราะคนไทยเรามีสติปัญญาเปี่ยมล้น

แต่สิ่งที่จำเป็นของภาครัฐ เพื่อใช้ในการแก้ปัญหาณ วันนี้ ก็คือ ความรักชาติ และสภาวะจิตใจที่เข้มแข็งมุ่งมั่น กล้าหาญ ที่จะทำประโยชน์ให้กับประเทศชาติเท่านั้น จึงจะสามารถวางมาตรการอย่างเป็นระบบในด้านเศรษฐกิจต่างๆ และครอบคลุมไปจนถึงการดำเนินการปรับเปลี่ยนทัศนคติ วัฒนธรรมบริโภคนิยม และเปลี่ยนค่านิยมของการใช้จ่ายเกินตัวของสังคมไทยให้ได้

กษิต ภิรมย์
kasitfb@gmail.com