เมื่อไม่นานมานี้ รัฐบาลพลเอกประยุทธ์ จันทร์โอชา ออกมาประกาศเรื่องเป้าหมายการนำพาประเทศไทยสู่การเป็นประเทศที่จะมีโครงสร้างและเนื้อหาเศรษฐกิจแบบระดับ 4.0 ซึ่งมีความหมายว่าจะเป็นเศรษฐกิจที่อยู่บนพื้นฐานการใช้เทคโนโลยีอิเล็กทรอนิกส์ มีองค์ความรู้ของตนเอง รวมทั้งนวัตกรรมสิ่งประดิษฐ์คิดค้นใหม่ๆ ซึ่งเป็นการเปลี่ยนรูปโฉมจากประเทศผู้ผลิต ไปเป็นผู้ประกอบการสินค้าอุตสาหกรรมแบบมือปืนรับจ้างให้กับบริษัทข้ามชาติ และพึ่งพาการส่งออกเพื่อการพัฒนาเศรษฐกิจเป็นหลัก ผ่านนโยบายการชักชวนและส่งเสริมให้บริษัทข้ามชาติเข้ามาลงทุนตั้งโรงงานและกิจการธุรกิจด้วยสิทธิพิเศษ ที่เน้นการยกเว้นการนำเข้า และรายได้ระยะเวลาแรกเริ่ม

โดยฝ่ายรัฐบาลแจงคร่าวๆด้วยว่า เศรษฐกิจระดับ 4.0 นั้น เป็นการวิวัฒนาการมาจากระดับ 1.0 คือ การผลิตทางด้านกสิกรรม สู่ระดับ 2.0 คือการผลิตอุตสาหกรรมขนาดเบา และระดับ 3.0 คือการผลิตอุตสาหกรรมขนาดหนัก ก่อนจะพัฒนาไปสู่ระดับ 4.0 ดังกล่าว

ฟังแล้วก็ดูดี ดูเป็นขั้นเป็นตอน เพราะมีเส้นทางแน่ชัด ทำให้หลายคนมีคำถามว่า เมื่อประเทศไทยเข้าสู่ระดับเศรษฐกิจ 4.0 ไปแล้ว บรรดาธุรกิจที่อยู่ในระดับ 1.0 ถึง 3.0 ก็จะอันตรธานหายไปเลยหรือไม่? วันนั้นประเทศไทยจะไม่มีทั้งการเกษตร อุตสาหกรรมเบาและหนักอีกแล้วรึเปล่า? แล้วจะให้เกษตรกรที่มีอยู่ประมาณ 6 ล้านครอบครัวไปทำอะไร ที่ไหนกันต่อไป? บริษัทขนาดเล็ก ขนาดกลางอีกเกือบล้านบริษัท รวมทั้งแรงงานโรงงานเป็นล้านๆ คนจะหายไปไหน? หรือจะปล่อยทิ้งไว้ที่ไหนอย่างไร? เพราะจะปล่อยไว้ให้ละลายไปเอง หรือกวาดทิ้งลงทะเลก็คงไม่ได้

ฉะนั้น การอยู่ดีๆ ก็มาตั้งเป้ากับเศรษฐกิจ 4.0 โดยไม่ชี้แจงให้แน่ชัด เลยกลายเป็นเพียงคำพูดที่สวยงาม ฟังดูน่าตื่นเต้น เสมือนผู้พูดมีวิสัยทัศน์ คิดการณ์ไกลอย่างน่าทึ่ง ทั้งๆ ที่เป็นการให้ความหวังกับประชาชนพลเมืองแบบสุกเอาเผากิน โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เมื่อให้ผู้นำเป็นทหารซึ่งไม่ค่อยคุ้นเคยกับเรื่องเศรษฐกิจเป็นผู้ป่าวประกาศด้วยแล้ว ยิ่งทำให้คล้ายกับการยัดเยียดให้รับฟังให้รับรู้ แล้วก็ก้มหน้าเดินต่อไป ซึ่งก็ดูง่ายดี โดยลืมไปว่า อนาคตของคนไทย ก็น่าที่จะมีการหยั่งความคิดเห็นประชาชน ให้มีการถกเถียงอย่างกว้างขวาง ขอให้ได้ใช้สิทธิ์พลเมือง ในฐานะผู้เป็นเจ้าของประเทศร่วมกันบ้าง ที่พวกเขาต่างมีสิทธิ์ในการแสดงมุมมองทั้งเห็นต่าง และเห็นพ้องได้

ที่สำคัญ ในแผนงานใดๆ การจะกำหนดเป้าหมายให้สวยหรูขนาดไหน ก็สามารถพูดหรือเขียนได้ไม่ยาก แต่สิ่งที่สำคัญและยากนั้นก็คือแผนปฏิบัติ ที่จะต้องมีทรัพยากรบุคคลที่เพียบพร้อม และต้องมีกรอบเวลาที่จะเตรียมคนให้พร้อมด้วย

ดังนั้น ถ้าประเทศไทยคาดหวังที่จะมีนวัตกรรมสิ่งประดิษฐ์คิดค้น และคิดจะใช้เทคโนโลยีสื่อสารอิเล็กทรอนิกส์ที่ทันสมัย ก็จะต้องมีทั้งนักวิทยาศาสตร์ ต้องมีช่างมีฝีมือระดับสูง และมีความรู้ และทักษะ โดยประชาชนไทยก็ต้องมีความพร้อมในการใช้ภาษาอังกฤษอีกด้วย

เมื่อเล็งเห็นถึงสิ่งที่ต้องเตรียมแล้ว ก็ต้องมุ่งกลับไปเริ่มที่การศึกษาตั้งแต่เยาว์วัย ที่มิเพียงมุ่งแค่ให้มีวินัยและรักชาติเท่านั้น แต่ต้องพัฒนาให้เยาวชนคิดเป็น ริเริ่มเป็น ภายใต้บรรยากาศโรงเรียน และห้องเรียนที่เอื้ออำนวยต่อการเป็นสังคมประชาธิปไตย นั่นคือให้โอกาส มีการอภิปราย ถกเถียง เพื่อปลูกฝังความกล้าแสดงความคิดเห็น และสนับสนุนการคิดค้นคว้าทดลอง โดยสถานศึกษาต้องพร้อมไปด้วยอุปกรณ์วิทยาศาสตร์ต่างๆ ที่จำเป็น และทัศนคติเปิดกว้าง ใจกว้างของคุณครูด้วย

การวิจัยค้นคว้าในระดับอุดมศึกษาก็เป็นด้านหนึ่งของ “เหรียญการศึกษา” ควบคู่กับ “เหรียญ” การฝึกสอน และการร่วมมือ 3 เส้า ระหว่างฝ่ายการศึกษา ฝ่ายรัฐบาลผู้บริหาร และฝ่ายผู้ประกอบการ ก็ต้องวิ่งไปด้วยกันอย่างพร้อมเพรียง

เวลาเดียวกัน บุคลากรของรัฐคือ บรรดาข้าราชการทุกประเภทต้องพัฒนาให้มีทักษะในการใช้เทคโนโลยีสื่อสารเพื่อการบริการ เป็นตัวเชื่อมระหว่างฝ่ายการศึกษาวิชาการกับฝ่ายผู้ผลิตผู้ค้า และตัวเชื่อมระหว่างผู้ผลิตกับผู้บริโภค ต้องทันโลกโดยเฉพาะองค์ความรู้เกี่ยวกับความเป็นไปของบริบทโลกที่เทคโนโลยีเข้ามาเป็นส่วนหนึ่งในชีวิตมากยิ่งขึ้นเป็นลำดับ ภายใต้สภาวะไร้พรมแดนและมาตรฐานสากล เงื่อนไขการทำมาค้าขายแบบไร้กระดาษ(paperless) และใช้คนน้อยลง โดยผู้คนกลายเป็นผู้ใช้และผู้ควบคุมเครื่องจักร เครื่องกล หุ่นยนต์ซึ่งจะทำงานแทนคนมากขึ้น การขับเคลื่อนเครื่องยนต์จนถึงยานพาหนะจะไร้ผู้ขับยิ่งๆ ขึ้น ขณะเดียวกันต้องจัดวางระบบบริหารราชการแผ่นดินและบริการสาธารณชน เชื่อมโยงระหว่างภาครัฐกับส่วนต่างๆ ของสังคมด้วยระบบอิเล็กทรอนิกส์สมัยใหม่ ผู้วางระบบต้องรู้เทคโนโลยีและการเชื่อมโยงต่างๆ ของโลกที่ไทยก็เป็นส่วนหนึ่งและต้องพร้อมด้วย

นอกจากนั้น ภาครัฐก็ต้องชี้แจงกับประชาชนให้ได้รับรู้ว่า ธุรกิจที่อยู่ในระบบเศรษฐกิจขั้น 1.0 , 2.0 และ 3.0 ยังจะคงอยู่และคงอยู่อย่างไร เนื่องจากไทยมีฐานะเป็นอู่ข้าวอู่น้ำ เป็นครัวโลก ย่อมต้องมีสินค้าอุปโภคบริโภคของตนเอง ต้องมีอุตสาหกรรมเคมี และแปรรูปทรัพยากรธรรมชาติอื่นๆ เพื่อเป็นฐานให้กับอุตสาหกรรมอื่นๆ และอุตสาหกรรม 4.0

โดยการคงอยู่ของเศรษฐกิจ 1.0-3.0 ก็ต้องปรับให้สอดคล้องกับเศรษฐกิจระดับ 4.0 นั่นคือ สนับสนุนให้มีการค้นคว้า วิจัย ประดิษฐ์คิดค้น และนำเทคโนโลยีสมัยใหม่ให้เป็นส่วนสำคัญของการประกอบการตั้งแต่ต้นน้ำ สู่ปลายน้ำ เช่น การวิจัยเมล็ดพันธุ์ เพื่อต่อต้านศัตรูธรรมชาติและเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม ใช้เนื้อที่น้อยแต่ผลผลิตสูง ใช้น้ำน้อย หรือไม่ก็ไม่ต้องปลูกบนดิน อีกทั้งในอนาคตก็จะมีการเพาะปลูกในตัวเมืองได้ (Urban farming) มากขึ้น

เช่นเดียวกันกับการบริหารโครงการต่างๆ การก้าวสู่ระบบเศรษฐกิจ 4.0 ต้องมีการวางแผนโดยละเอียด และจะต้องมีการจัดระดับความสำคัญก่อนหลังของภารกิจต่างๆ อย่างชัดเจน เพื่อให้ระดับปฏิบัติการสามารถเดินหน้าไปได้ โดยไม่ต้องชะงักจากการชะเง้อคอรอคำสั่งทีละคำสั่ง

มันไม่ใช่เรื่องน่าขำ หากเราอยากให้ประเทศไทย ก้าวไปเป็นประเทศที่มีเทคโนโลยีและนวัตกรรมตนเอง แต่หากคิดจะทำให้เป็นจริงขึ้นมาได้ เราต้องอาศัยการสื่อสารที่ถูกต้อง รวมทั้งมีแผนปฏิบัติที่ชัดเจน เป็นขั้นเป็นตอน โดยเฉพาะการเตรียมบุคลากรให้สามารถรองรับกิจกรรมที่จะเกิดขึ้นตามแผนงาน จะต้องเริ่มโดยทันที ไม่ใช่เอาแต่พูดคำว่า 4.0 เป็นแผ่นเสียงตกร่องไปเรื่อยๆ โดยปราศจากการแจกแจงให้ประชาชนและหน่วยงานต่างๆ ได้เข้าใจอย่างแท้จริง เพราะเมื่อปราศจากความเข้าใจและไม่มีแผนปฏิบัติ ก็ไม่มีใครสามารถเริ่มต้นลงมือปฏิบัติอะไรได้เลย ในที่สุด 4.0 ก็จะกลายเป็นเพียงการขายฝันที่ไม่ต่างอะไรกับคำสัญญาสวยหรูของนักการเมืองน้ำเน่าในอดีตที่ผ่านมา

กษิต ภิรมย์
kasitfb@gmail.com