พันโทกมล ประจวบเหมาะ นายกสมาคมนักปกครองแห่งประเทศไทย ได้ทำหนังสือถึงนายกรัฐมนตรี เรื่อง แนวทางการดำรงอยู่ของกำนัน ผู้ใหญ่บ้านในเขตท้องถิ่นที่ยกฐานะในเขตเทศบาลเมือง เทศบาลนคร และเทศบาลตำบลที่กระทรวงมหาดไทยได้ประกาศยกเลิกตำแหน่งกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน โดยมีรายละเอียดพอสังเขป ดังนี้

ปัญหาปัจจุบันนี้ไม่สามารถแต่งตั้งกำนัน ผู้ใหญ่บ้านในเขตเทศบาลเมือง และเทศบาลนครได้ เนื่องจาก

1.พระราชบัญญัติเทศบาล พ.ศ. 2496 และฉบับที่แก้ไขเพิ่มเติม มาตรา 4, มาตรา 12 และมาตรา 48 เตวีสติ กำหนดไว้ดังนี้

1.1 มาตรา 4 แห่งพระราชบัญญัติเทศบาล พ.ศ.2496 ซึ่งแก้ไขโดยพระราชบัญญัติเทศบาล (ฉบับที่ 12) พ.ศ.2546 บัญญัติไว้ว่า “เมื่อพ้นกำหนดหนึ่งปี นับแต่วันที่ได้มีประกาศกระทรวงมหาดไทยยกฐานะท้องถิ่นใดเป็นเทศบาลเมืองหรือเทศบาลนครแล้ว ห้ามมิให้ใช้กฎหมายว่าด้วยลักษณะปกครองท้องที่ในส่วนที่บัญญัติถึงการแต่งตั้งกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน แพทย์ประจำตำบล และสารวัตรกำนันในท้องถิ่นนั้น และให้บรรดาบุคคลที่เป็นกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน แพทย์ประจำตำบล และสารวัตรกำนันพ้นจากตำแหน่งและหน้าที่เฉพาะในเขตท้องถิ่นนั้น

ในเขตเทศบาลตำบลใด ถ้าหมดความจำเป็นที่จะต้องมีตำแหน่งกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน แพทย์ประจำตำบล หรือสารวัตรกำนัน ให้รัฐมนตรีประกาศยกเลิกตำแหน่งดังกล่าวในราชกิจจานุเบกษา”

1.2 มาตรา 12 แห่งพระราชบัญญัติเทศบาล พ.ศ.2496 ซึ่งแก้ไขโดยพระราชบัญญัติเทศบาล (ฉบับที่ 12) พ.ศ.2546 บัญญัติไว้ว่า “ภายใต้บังคับมาตรา 9 มาตรา 10 และมาตรา 11 การเปลี่ยนชื่อเทศบาลหรือการเปลี่ยนแปลงเขตเทศบาล ให้กระทำโดยประกาศกระทรวงมหาดไทย

ในกรณีที่เป็นการเปลี่ยนแปลงเขตเทศบาลเมืองหรือเทศบาลนคร ให้กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน แพทย์ประจำตำบล และสารวัตรกำนัน ในท้องถิ่นที่ได้เปลี่ยนแปลงเขตเป็นเทศบาล ตามความในวรรคหนึ่งสิ้นสุดอำนาจหน้าที่เฉพาะในเขตที่ได้เปลี่ยนแปลงนั้น เมื่อพ้นกำหนดหนึ่งปีนับแต่วันที่ประกาศกระทรวงมหาดไทยเปลี่ยนแปลงเขตเทศบาลใช้บังคับเป็นต้นไป”

1.3 มาตรา 48 เตวีสติแห่งพระราชบัญญัติเทศบาล พ.ศ.2496 ซึ่งแก้ไขโดยพระราชบัญญัติเทศบาล (ฉบับที่ 12) พ.ศ.2546 บัญญัติไว้ว่า “เมื่อพ้นกำหนดเวลาหนึ่งปีนับแต่วันที่ได้มีประกาศกระทรวงมหาดไทยยกฐานะท้องถิ่นใดเป็นเทศบาลแล้ว ให้นายกเทศมนตรีมีอำนาจหน้าที่อย่างเดียวกับอำนาจหน้าที่ของกำนันและผู้ใหญ่บ้าน บรรดาที่บัญญัติไว้ในกฎหมายว่าด้วยลักษณะปกครองท้องที่ หรือกฎหมายอื่น ทั้งนี้ ตามที่กำหนดในกฎกระทรวง

ในกรณีที่เทศบาลตำบลใดมีทั้งนายกเทศมนตรี และกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน แพทย์ประจำตำบล และสารวัตรกำนัน ให้บุคคลดังกล่าวมีอำนาจหน้าที่ตามกฎหมายว่าด้วยลักษณะ ปกครองท้องที่หรือกฎหมายอื่นในเขตเทศบาลตำบลตามที่กำหนดในกฎกระทรวง”

ผลจากการบังคับใช้พระราชบัญญัติเทศบาล พ.ศ.2496 ทำให้มีตำบล หมู่บ้านที่ไม่สามารถแต่งตั้งกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ดังนี้

1) ตำบล จำนวน 219 ตำบล เนื่องจากต้องห้ามตามมาตรา 4 แห่งพระราชบัญญัติเทศบาล พ.ศ.2496

2) หมู่บ้าน จำนวน 377 หมู่บ้าน แบ่งเป็น

- ต้องห้ามตามมาตรา 4 พระราชบัญญัติเทศบาล พ.ศ.2496 จำนวน 396 หมู่บ้าน

- เป็นหมู่บ้านที่มีปัญหาพื้นที่ความมั่นคงและไม่มีคนไทยอาศัยอยู่ จำนวน 8 หมู่บ้าน

2.พระราชบัญญัติลักษณะปกครองท้องที่ พระพุทธศักราช 2457 และฉบับที่แก้ไขเพิ่มเติมเนื้อความโดยสรุปบัญญัติให้แต่งตั้งกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน แพทย์ประจำตำบลและสารวัตรกำนันได้ในทุกพื้นที่ เมื่อตำแหน่งดังกล่าวว่างลงตามที่กฎหมายและกฎกำหนดไว้รวมถึงพื้นที่ในเขตท้องถิ่นด้วย รายละเอียดปรากฏตามความในหมวด 3 ตอน 1 ถึงตอน 4 และหมวด 4 ตอน 1 ถึงตอน 5

มาตรา 3 วรรคสอง การยกเลิกตำแหน่งกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ฯลฯ จะกระทำมิได้

จะเห็นได้ว่าพระราชบัญญัติเทศบาล พ.ศ.2496 และฉบับที่แก้ไขเพิ่มเติม กับพระราชบัญญัติลักษณะปกครองท้องที่ พระพุทธศักราช 2457 และฉบับที่แก้ไขเพิ่มเติม มีความขัดแย้งกัน (อ่านหนังสือฉบับเต็มได้ที่ WWW.NAEWNA.COM)