3. ว่าด้วยหุ่นยนต์และยุคหุ่นยนต์

เราได้ยินคำว่าหุ่นยนต์มานานแล้ว แต่มักจะอยู่ในรูปการ์ตูนหรือนวนิยาย1 ตัวเอกในการ์ตูนยอดนิยมเรื่องโดราเอมอนที่มาจากญี่ปุ่นก็เป็นหุ่นยนต์ที่มาจากอนาคตกาล ภาพยนตร์เรื่องสตาร์วอร์ส ก็นำเสนอจินตนาการเกี่ยวกับตัวประกอบสำคัญในท้องเรื่องที่เป็นหุ่นยนต์ช่างเครื่องน่ารัก (R2-D2) ตัวหนึ่งกับหุ่นยนต์ช่างแปลจอมบ่น(C-3PO) อีกตัวหนึ่งอย่างสนุกสนาน และยังมีหุ่นยนต์นักรบอันน่าเกรงกลัว เป็นไซบอร์กกึ่งหุ่นยนต์กึ่งมนุษย์ชื่อ กรีเวียส ที่มีหัวใจหรือสมองแบบคนบรรจุอยู่ มีฝีมือฉกาจฉกรรจ์จนสามารถฆ่าเหล่าเจไดและแย่งชิงดาบเลเซอร์มาเก็บไว้หลายด้ามอีกด้วย

อย่างไรก็ดี ในโลกแห่งความเป็นจริงนั้น ถ้าเป็นหุ่นยนต์ที่มีปัญญาประดิษฐ์ ประกอบอยู่ด้วย เช่น หุ่นยนต์แปลภาษา หุ่นยนต์ประกอบรถยนต์หรู หุ่นยนต์ผ่าตัดต่อมลูกหมาก หุ่นยนต์สุนัขไอโบ้ หุ่นยนต์พนักงานสาวนามโซเฟีย2 คงจะเพิ่งมีการศึกษาค้นคว้าอย่างจริงจัง และประสบความสำเร็จเมื่อไม่นานมานี้ เราคงปฏิเสธไม่ได้ว่าหุ่นยนต์หรือกล่าวอย่างง่ายๆ คือสิ่งที่ประกอบด้วยปัญญาประดิษฐ์ทำงานอย่างมีเหตุผลได้คล้ายมนุษย์นี้ มีแนวโน้มที่จะมีความสามารถ และมีประสิทธิภาพในด้านต่างๆ เหนือมนุษย์

และเป็นที่นิยมมากขึ้นเรื่อยๆ เพราะหุ่นยนต์ทำงานซ้ำๆ ซากๆในสภาพแวดล้อมที่กันดารอันตรายได้อย่างไม่มีความเหนื่อยล้า ไม่มีอารมณ์เบื่อหน่าย ไม่มีความกลัวกังวล สามารถทำงานยากๆ ตามโปรแกรมคำสั่งโดยไม่มีความผิดพลาดและตั้งโปรแกรมใหม่ได้ แสวงหาข้อมูลความรู้เพิ่มเติมได้เองในระดับหนึ่งโดยไม่ต้องพึ่งมนุษย์ ไม่ต้องการปัจจัยแบบมนุษย์ เช่น อาหาร อากาศหายใจ เสื้อผ้า ที่อยู่อาศัย ยารักษาโรคเพราะไม่เจ็บป่วย แต่ต้องการพลังงานและการดูแลรักษาบ้าง ทำให้สามารถประหยัดค่าใช้จ่ายด้านต่างๆ ลง รวมทั้งลดความเสี่ยงในชีวิตมนุษย์ด้วย ประโยชน์พิเศษของการใช้งานหุ่นยนต์มีหลายประการ แม้จะไม่นับประโยชน์ทางการทหารที่เป็นแรงจูงใจของประเทศที่พัฒนาแล้วบางประเทศในการทุ่มเทงบประมาณค่าใช้จ่ายเพื่อสร้างนวัตกรรมใหม่ๆ ขึ้นก็ตาม เช่น ยานจู่โจมไร้คนขับ ประโยชน์ทั่วๆ ไปที่เห็นเด่นชัด เช่น การใช้หุ่นยนต์ทำงานทางการเกษตรแทนแรงงานคน การวิจัยค้นคว้าประเมินผลในศาสตร์ด้านต่างๆ การแปลภาษา การทำงานเสี่ยงภัยต่างๆ แทนมนุษย์ เช่น การสำรวจพื้นมหาสมุทร ห้วงอวกาศ พื้นผิวและทรัพยากรบนดาวนอกโลก การค้นหาตรวจจับวัตถุระเบิด มีกัมมันตภาพรังสี หรือมีอันตรายร้ายแรง การค้นหาและฟื้นฟูช่วยเหลือผู้ประสบภัยอันตรายนานาประการในที่เกิดภัยพิบัติ ซึ่งถ้าใช้มนุษย์เข้าไปทำงานจะมีความเสี่ยงภัยต่อชีวิตอย่างยิ่ง

1 คำว่าหุ่นยนต์ในภาษาอังกฤษ คือ robot มาจากคำในภาษาเช็กว่าrobota และ robonik ซึ่งแปลว่า แรงงานที่ถูกบังคับ คนรับใช้ ทาสแม้แนวคิดเรื่องหุ่นยนต์จะมีมานมนานแล้วก็ตาม แต่คำว่า robot นี้ใช้ครั้งแรกในนวนิยายที่เขียนขึ้นในศตวรรษที่ 20 นี่เอง โดยเนื้อเรื่องเกี่ยวกับสังคมที่ต้องพึ่งพาแรงงานจักรกลในรูปหุ่นยนต์ ซึ่งมีศักยภาพสูงทั้งทางกายและจิตใจ กล่าวในทางวิทยาศาสตร์แล้ว หุ่นยนต์มีส่วนประกอบใหญ่ๆ 3 ส่วน ได้แก่ ระบบจักรกล วงจรไฟฟ้าและอิเล็กทรอนิกส์ และชุดโปรแกรมคำสั่ง การสร้างหุ่นยนต์มักต้องใช้ความรู้หลายด้านผสมผสานกันอย่างลงตัวพอเหมาะ อาศัยทีมงานเป็นร้อยๆ คน แบ่งหน้าที่เป็นส่วนๆ และใช้เวลาแรมปีดู รอฮีมปรามาส (ผู้แปล), หุ่นยนต์แห่งศตวรรษที่ 21 (มติชน,2547)น.16-17

2 คลิปวีดีโอเกี่ยวกับหุ่นยนต์ปัญญาประดิษฐ์ หรือ AI(Artifital Intelligence) คล้ายมนุษย์ออกรายการ Good morning Britain เมื่อ 21 มิถุนายน 2560 ดู https://youtu.be/kWIL4KjiP4M

มีความวิตกกันมากว่าหุ่นยนต์อาจทำให้โลกและจักรวาลล่มสลายได้ เพราะหุ่นยนต์มีความสามารถสูงขึ้นเรื่อยๆ เรียนรู้ได้ด้วยตนเองเพิ่มเติมได้ไม่จบสิ้น ซึ่งคงสร้างและซ่อมหุ่นยนต์ด้วยกันได้ด้วย และแน่นอนว่าหุ่นยนต์ยังอาจใช้ในทางการทหารและการสงคราม สามารถตรวจจับทำลาย รุกรานรักษายึดครองพื้นที่ และสกัดกั้นหรือป้องกันศัตรูได้อย่างแข็งขัน โดยปราศจากความกลัว ความหิวหรือความเหน็ดเหนื่อยย่อท้อใดๆ ในอนาคตหุ่นยนต์จึงอาจปกครองมนุษย์ ทำร้ายมนุษย์หรือทำลายล้างเผ่าพันธุ์มนุษย์รวมทั้งสัตว์หรือสิ่งมีชีวิตต่างๆ ได้ ไอแซ็ก อาซิมอฟ ผู้สร้างนิยาย
วิทยาศาสตร์ไว้มากมายก็คิดถึงประเด็นนี้และได้สร้าง “กฎสามข้อของหุ่นยนต์” ที่เป็นผลงานที่เขาภูมิใจที่สุดขึ้น กฎนี้ป้องกันมิให้หุ่นยนต์คุกคามมนุษย์ คือข้อหนึ่งห้ามหุ่นยนต์ทำร้ายมนุษย์หรือปล่อยให้มนุษย์ได้รับอันตราย ข้อสองหุ่นยนต์ต้องทำตามคำสั่งมนุษย์เว้นแต่คำสั่งนั้นขัดกับข้อหนึ่ง และข้อสุดท้ายคือหุ่นยนต์ป้องกันตนเองได้ตราบเท่าที่ไม่ขัดแย้งกับกฎสองข้อแรก ภาพยนตร์เรื่องสตาร์วอร์ส ดูเหมือนจะเคารพกฎดังกล่าว แต่มีนวนิยายเรื่องหนึ่งได้กล่าวถึงหุ่นยนต์ Berserker จากนอกโลกมารุกรานโลกมนุษย์เพื่อค้นหาและทำลายสิ่งมีชีวิต จึงเกิดสงครามกับมนุษย์ขึ้น3 นวนิยายสมัยหลังมักไม่คิดถึงกฎดังกล่าวเลย4

เกี่ยวกับข้อกังวลเรื่องนี้ ผู้เขียนเห็นว่าน่าจะวิตกเกินเหตุ เพราะหุ่นยนต์ไม่มีจิตใจเหมือนมนุษย์ จึงไม่อาจมีอารมณ์ต่างๆ แบบมนุษย์ได้ ความโลภ โกรธ หลง ที่มนุษย์มีนั้นอาจทำลายโลกได้โดยเจตนา แต่หุ่นยนต์ไม่เป็นแบบนั้น เราใช้มีดและเครื่องจักรที่อาจเป็นอันตรายให้เป็นประโยชน์ได้ฉันใด ก็สามารถใช้หุ่นยนต์ให้เป็นประโยชน์หรือเกิดโทษได้ฉันนั้น

การแบ่งประเภทหุ่นยนต์ ขึ้นกับเกณฑ์และวัตถุประสงค์ในการแบ่งประเภท อาจแบ่งเป็นหุ่นยนต์ที่อยู่กับที่กับหุ่นยนต์ที่เคลื่อนที่ หรืออาจแบ่งเป็นหุ่นยนต์ใช้งานส่วนบุคคลกับหุ่นยนต์ใช้งานเชิงพาณิชย์และอุตสาหกรรม หรืออาจแบ่งเป็นหุ่นยนต์อัตโนมัติ กับหุ่นยนต์ที่ต้องมีคนควบคุมใกล้ชิด หรืออาจแบ่งเป็นหุ่นยนต์ทางการทหารกับหุ่นยนต์ทางการพลเรือน หรืออาจแบ่งเป็นหุ่นยนต์จำเป็น (เช่น ช่วยกู้ระเบิด ค้นหาผู้ติดอยู่ในซากตึก) กับหุ่นยนต์ฟุ่มเฟือย ฯลฯ

3 ชัยวัฒน์ คุประตกุล, หุ่นยนต์และอาวุธล้างโลก (สารคดี,2548) น. 123-124 4 เรื่องเดียวกัน, อ้างแล้ว น.24-25

4. ยุคหุ่นยนต์กับผลกระทบทางการคลัง

แต่ถ้ากล่าวในเชิงการคลังแล้ว ก็อาจต้องมีคำนิยามและการแบ่งประเภทอีกแบบหนึ่งเพื่อให้บรรลุนโยบายหรือวัตถุประสงค์ในการแทรกแซงของภาครัฐ ไม่ว่าจะเป็นการแทรกแซงในระดับมากหรือน้อย ทั่วไปหรือเฉพาะด้าน ในเชิงหน่วงเหนี่ยว หรือกระตุ้นเร่งเร้าการพัฒนาเทคโนโลยีหุ่นยนต์ก็ตาม

มีข่าวเกี่ยวกับความกังวลว่าหุ่นยนต์จะมาแย่งงานมนุษย์ ทำให้มนุษย์จำนวนมากต้องว่างงาน และรัฐบาลจะสูญเสียรายได้จากภาษีเงินได้ และภาษีประกันสังคม ที่ปัจจุบันจัดเก็บจากคนทำงานจำนวนมหาศาล เพราะหุ่นยนต์ไม่มีและไม่ต้องการเงินเดือนหรือสวัสดิการใดๆเป็นเหตุให้ฐานภาษีขาดหายไปอันจะนำไปสู่ปัญหาการขาดแหล่งรายได้ทางภาษีชนิดต่างๆ ของรัฐ จึงมีการเสนอให้แก้ไขเพิ่มเติมมาตรการภาษีเกี่ยวกับหุ่นยนต์เป็นการเฉพาะเพื่อชดเชยความสูญเสียแหล่งรายได้ดังกล่าว และขณะเดียวกันเป็นการชะลอการศึกษาค้นคว้าเทคโนโลยีหุ่นยนต์ การผลิต และการใช้งานหุ่นยนต์ด้วย

มาตรการใหม่ทางภาษีเกี่ยวกับหุ่นยนต์ เห็นได้จากข่าวของสำนักข่าว The Korea Time ที่รายงานว่า

“เกาหลีใต้กำลังจะเป็นประเทศแรกของโลกที่มีการเก็บภาษีสำหรับเทคโนโลยี automation เพื่อบรรเทาผลกระทบที่เทคโนโลยีดังกล่าวมีต่อแรงงานมนุษย์”

ประธานาธิบดี มุน แจ อิน ของเกาหลีใต้ ได้เปิดเผยแผนการทบทวนการจัดเก็บภาษีของรัฐบาล ซึ่งรวมไปถึงนโยบายที่เกี่ยวข้องกับการลดหย่อนภาษีของธุรกิจเอกชนที่ในปัจจุบันได้เปิดโอกาสให้ธุรกิจสามารถขอเสียภาษีในอัตราที่ต่ำลง (ในช่วงร้อยละ 3 ถึงร้อยละ 7)หากบริษัทมีการลงทุนในอุปกรณ์หรือหุ่นยนต์ที่ใช้เทคโนโลยี automation

รัฐบาลเกาหลีใต้มีแผนที่จะต่ออายุกฎหมายการจัดเก็บภาษีดังกล่าว จากเดิมที่มีผลบังคับใช้ถึงปลายปี 2017 ไปเป็นถึงปี 2019 แทน แต่ในขณะเดียวกันก็จะลดอัตราการลดหย่อนภาษีของธุรกิจที่ใช้อุปกรณ์ automation ลงร้อยละ 2 แม้การปรับลดครั้งนี้อาจพูดได้ไม่เต็มปากนักว่าเป็นการเก็บ “ภาษีหุ่นยนต์” โดยตรง แต่ก็นับเป็นนโยบายที่เข้าข่ายแนวคิดของการเก็บภาษีหุ่นยนต์จากธุรกิจที่ใช้เทคโนโลยี automation แทนแรงงานมนุษย์

รัฐบาลของประธานาธิบดีมุนนับเป็นรัฐบาลแรกของโลกที่ออกมากำหนดนโยบายในทิศทางที่ปกป้องแรงงานมนุษย์เช่นนี้ และถึงแม้ว่าจะยังไม่ใช้นโยบายการเก็บภาษีที่แท้จริง แต่ก็ได้แสดงให้เห็นท่าทีที่ชัดเจนว่ารัฐบาลมีความจำเป็นที่จะต้องหางบประมาณมากขึ้นเพื่อเป็นทุนให้กับระบบสวัสดิการสำหรับแรงงานผู้ได้รับผลกระทบจากยุคแห่ง automation ในอนาคต

ศาสตราจารย์ ดร.สุเมธ ศิริคุณโชติ