อดีตประธานาธิบดีฟิลิปปินส์ โรดริโก ดูเตอร์เต ถูกจับกุมไปขึ้นศาลอาญาระหว่างประเทศ ข้อหาก่ออาชญากรรมต่อมนุษยชาติในสงครามกับยาเสพติด

ทำให้เกิดคำถามว่า กรณีทักษิณ ชินวัตร อดีตนายกรัฐมนตรีของไทย ที่เคยดำเนินนโยบายสงครามยาเสพติดในบ้านเรา มีลักษณะเหมือนหรือต่างกันอย่างไร?

1.อดีตประธานาธิบดีฟิลิปปินส์ ดูเตอร์เต ถูกจับกุมตามหมายจับศาลอาญาระหว่างประเทศ คาสนามบินฟิลิปปินส์ ก่อนส่งตัวขึ้นเครื่องบินไปกรุงเฮก (เนเธอร์แลนด์) ที่ตั้งของสำนักงานใหญ่ ICC ศาลอาญาระหว่างประเทศ

แม้ฟิลิปปินส์จะถอนตัวออกจากศาลอาญาระหว่างประเทศแล้ว แต่ ICC ยืนยันว่ามีเขตอำนาจศาลอยู่ เพราะการกระทำสงครามยาเสพติดเกิดขึ้นในช่วงที่ฟิลิปปินส์ยังไม่ถอนตัว

ข้อหาก่ออาชญากรรมต่อมนุษยชาติ สืบเนื่องจากการฆาตกรรมในระหว่าง “สงครามปราบปรามยาเสพติด”

ช่วงปี 2559 ถึง 2565 ประชาชนหลายพันคน ถูกตำรวจหรือเจ้าหน้าที่รัฐสังหารในนาม “สงครามปราบปรามยาเสพติด” ของรัฐบาล

โรดริโก ดูเตอร์เต ประกาศหาเสียง ใช้วาทกรรมดุเดือด อาทิ “ลืมกฎหมายและสิทธิมนุษยชนไปซะ ถ้าผมได้เข้าทำเนียบประธานาธิบดี ผมจะทำแบบเดียวกับตอนที่ผมเป็นนายกเทศมนตรี เจ้าพวกที่วันๆ ไม่ทำอะไร ทำแต่ปล้นชิง ค้ายาเสพติด รีบหนีเสียดีกว่า เพราะผมจะฆ่าพวกคุณ”

“ผมพูดว่า มาฆ่าอาชญากรวันละ 5 คนกันเถอะ พวกมันจะได้ถูกกำจัดไปจนหมด”

ในสงครามกับยาเสพติดของดูเตอร์เต ตำรวจสังหารผู้ต้องสงสัยหลายพันคน อ้างว่าเป็นการยิงต่อสู้กัน

ผู้ตายจำนวนมากถูกพันธนาการทิ้งศพราวไม่ใช่มนุษย์

แต่คะแนนนิยมของดูเตอร์เตดีขึ้น เป็นการฆ่าที่ทำให้ประชาชนพึงพอใจ

ว่ากันว่า มีผู้ต้องสงสัยถูกสังหารในช่วงสงครามยาเสพติดกว่า 6 พันคน

อัยการของ ICC ระบุว่า อาจมีคนตายกว่า 30,000 ราย ที่ในสงครามยาเสพติด ในจำนวนนี้เป็นเด็กด้วย

2.สงครามยาเสพติดในยุครัฐบาลทักษิณ

สงครามยาเสพติดยุครัฐบาลทักษิณ ทำให้เกิดการฆาตกรรมผู้คนไปกว่า 2,500 คน ในช่วงเวลา 3 เดือน ก.พ.-เม.ย. 2546

ส่วนใหญ่ไม่ใช่พ่อค้ายาเสพติดแต่อย่างใด

ที่สำคัญ หลังช่วงสงครามยาเสพติด พ่อค้ายารายใหญ่ก็ยังอยู่ สะท้อนชัดเจนว่าไม่ได้ผลจริง

นโยบายยุคนั้น มีการบังคับ กดดันการทำงานของเจ้าหน้าที่ให้ต้องทำยอด ด้วยการลดรายชื่อบุคคลในบัญชีดำของทางการให้ได้

โดยนโยบายรัฐบาลทักษิณให้ถือเอายอดการเสียชีวิตของบุคคลในบัญชีดำ ไม่ว่าจะตายด้วยวิธีการใดๆ เป็นหนึ่งในผลงานได้ด้วย

การขึ้นบัญชีดำของทางการในขณะนั้น มีความบกพร่องร้ายแรง

พ่อค้ายาบางรายไม่ได้มีชื่ออยู่ในบัญชีดำ แต่คนมีชื่ออยู่ในบัญชีดำจำนวนมากกลับไม่ได้เกี่ยวข้องกับการค้าขายยาเสพติด

รัฐบาลทักษิณบังคับให้เจ้าหน้าที่รัฐ คือ ผู้ว่าราชการจังหวัดและผู้บังคับการตำรวจภูธรจังหวัด ต้องปราบปรามผู้มีรายชื่อในบัญชีดำให้ได้อย่างน้อยถึงร้อยละ 25

พูดง่ายๆ ว่า ต้องตัดยอดบัญชีดำ ทำให้ลดลงอย่างน้อย 25% ภายในเวลา 3 เดือน

กำหนดหลักเกณฑ์ที่ใช้วัดผลในการตัดยอดคนในบัญชีดำ 3 อย่าง คือ (1) การจับกุมดำเนินคดีจนถึงขั้นอัยการส่งฟ้องศาล (2) การวิสามัญฆาตกรรม และ (3) การที่ผู้มีรายชื่อในบัญชีดำเสียชีวิต ไม่ว่าด้วยกรณีใดก็ตาม

โดยนายกฯ ทักษิณใช้อำนาจ กำชับและข่มขู่เจ้าหน้าที่ผู้ปฏิบัติงาน

ยิ่งกว่านั้น มีการส่งสัญญาณใช้ความรุนแรงนอกระบบอย่างเต็มที่

ประกาศว่า “ถ้าล้มเหลว ทั้งผู้ว่าราชการจังหวัด ทั้งผู้บังคับการตำรวจภูธรจังหวัดก็คงต้องไปด้วยกัน”

“ท่านต้องใช้ Iron fist หรือกำปั้นเหล็ก ใช้ความเด็ดขาดอย่างชนิดไม่ต้องปรานี พลตำรวจเอกเผ่า ศรียานนท์เคยกล่าวไว้ว่า “ภายใต้ดวงอาทิตย์ไม่มีอะไรที่ตำรวจไทยทำไม่ได้ เพราะฉะนั้นเรื่องยาเสพติดผมมั่นใจว่าตำรวจไทยจัดการได้”

“การทำงานหนักของท่าน 3 เดือนถ้าจะมีผู้ค้ายาตายไปบ้างก็เป็นเรื่องปกติ”

“บางทีถูกยิงตายแล้วต้องถูกยึดทรัพย์ด้วย ผมคิดว่าเราต้องเหี้ยมพอกัน”

“ที่อยู่ของขบวนการค้ายาเสพติดมี 2 ที่ คือถ้าไม่ไปคุกก็ไปวัด”

“ผมจัดการแน่นอน ไม่เก็บไว้ทำพ่อหรอก ขอให้บอกเบาะแสมา ใครขายยาผมจะหิ้วให้หมด จะส่งไปเยี่ยมยมบาลให้หมด” ฯลฯ

ปรากฏว่า ภายในช่วงเวลา 3 เดือน มีการ“ทำยอด” ยิงทิ้งคนที่มีชื่อในบัญชีดำ จำนวนมาก!

แม้จะสะใจคนจำนวนไม่น้อยในสังคมขณะนั้น แต่พิสูจน์ชัดแล้วว่า ไม่ได้แก้ปัญหายาเสพติดที่ต้นตอจริงๆ

เหมือนเป็นการฆ่าที่ทำให้รัฐบาลได้คะแนนนิยมทางการเมือง

เอาภาพว่าเด็ดขาด โดยคนที่ถูกฆ่าไม่ใช่พ่อค้ายารายใหญ่ และไม่ได้จัดการที่ต้นทางยาเสพติดอย่างแท้จริง

3. อาชญากรรมต่อมนุษยชาติ?

รายงานผลการสอบสวนของคณะกรรมการอิสระ คตน. (ชุดที่มี ดร.คณิต ณ นคร เป็นประธาน) ระบุว่า เข้าข่ายเป็นการก่ออาชญากรรมต่อมนุษยชาติ!

คตน.ชี้ชัดเจนว่า การกำหนดนโยบายปราบปรามยาเสพติดของรัฐบาลทักษิณ และการนำนโยบายไปปฏิบัติ จนเป็นผลให้เกิดความสูญเสียต่อชีวิตของประชาชนพลเรือนเป็นจำนวนมากนั้น วางแผนโดยการทำบัญชีข้อมูลบุคคลและสั่งลดจำนวนบุคคลในบัญชีข้อมูลบุคคล เป็นการกระทำตามนโยบายที่รัฐวางไว้อย่างเป็นขั้นเป็นตอนเกิดการฆาตกรรมอย่างเป็นระบบในวงกว้าง นับเป็นการก่ออาชญากรรมต่อมนุษยชาติอย่างชัดเจน

ผู้กำหนดนโยบายดังกล่าว น่าจะเป็นผู้กระทำความผิดในความผิดฐาน “ก่ออาชญากรรมต่อมนุษยชาติ” หรือ “Crimes against humanity” อันเป็นความผิดอาญาระหว่างประเทศ ตามธรรมนูญแห่งกรุงโรมว่าด้วยศาลอาญาระหว่างประเทศ

รายงานของ คตน. ระบุว่า มีคดีฆาตกรรมเกิดขึ้น 2,604 คดี มีผู้เสียชีวิตจำนวน 2,873 คน

แยกออกเป็นคดีฆาตกรรม 2,559 คดี มีผู้เสียชีวิต 2,819 คน

ในจำนวนนี้ เป็นคดีฆาตกรรมที่ผู้ตายมีพฤติกรรมเกี่ยวข้องกับยาเสพติด 1,187 คดี โดยมีผู้เสียชีวิต1,370 คน

เป็นคดีฆาตกรรมที่ผู้ตายไม่มีพฤติการณ์เกี่ยวข้องกับยาเสพติด 834 คดี โดยมีผู้เสียชีวิต 878 คน

และเป็นคดีฆาตกรรมที่ไม่ทราบสาเหตุการตาย 538 คดี โดยมีผู้เสียชีวิต 571 คน

คตน.ระบุว่า คดีวิสามัญฆาตกรรมเกิดขึ้นทั้งสิ้น 45 คดี มีผู้เสียชีวิต 54 คน โดยในจำนวนนี้เป็นคดีวิสามัญฆาตกรรมที่ผู้ตายมีพฤติการณ์เกี่ยวข้องกับยาเสพติด 35 คดี โดยมีผู้เสียชีวิต 41 คน และเป็นคดีวิสามัญฆาตกรรมที่ผู้ตายไม่มีพฤติการณ์เกี่ยวข้องกับยาเสพติด 2 คดี โดยมีผู้เสียชีวิต 2 คน และเป็นคดีวิสามัญฆาตกรรมที่ไม่ทราบสาเหตุการตายจำนวน 8 คดี มีผู้เสียชีวิต 11 คน

รายงานของ คตน. ระบุด้วยว่า ในกรณีคดีฆาตกรรมที่ผู้ตายมีพฤติกรรมเกี่ยวข้องกับยาเสพติด 1,187 คดีนั้น สามารถจับกุมผู้ต้องหาได้ 29 คดี ทราบตัวแต่จับกุมไม่ได้ 47 คดี อยู่ระหว่างสืบสวนหาตัวผู้กระทำผิด 1,111 คดี

4.คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ (กสม.) ในยุคนั้น ได้รับเรื่องร้องเรียนจากประชาชนที่ได้รับความเดือดร้อนจากสงครามปราบปรามยาเสพติด จำนวนกว่า 299 ราย

บางราย มีชื่อในบัญชีหรือถูกกล่าวหาหรือถูกเรียกไปรายงานตัวว่าเป็นผู้เกี่ยวข้องกับยาเสพติดทั้งๆ ที่ไม่มีพฤติกรรม

บางราย ญาติถูกฆาตกรรม ญาติเชื่อว่าเกิดจากนโยบายปราบยาเสพติด

บางราย ถูกตำรวจยัดยาบ้าแล้วดำเนินคดี หรือถูกดำเนินคดีโดยมิชอบ ฯลฯ

บางกรณี ญาติร้องเรียนว่าคนในครอบครัวถูกเจ้าหน้าที่ฆาตกรรม มีหลักฐานว่าหลายกรณีพวกเขาไม่ได้มีอาวุธ ไม่ได้กำลังต่อสู้กับเจ้าหน้าที่แต่ประการใด

กสม. ตั้งขอสังเกตว่า บุคคลซึ่งมีชื่อปรากฏอยู่ในบัญชีรายชื่อของรัฐนั้น ส่วนใหญ่มาจากการประชุมประชาคมหมู่บ้าน จึงเปิดโอกาสให้ผู้ที่มีความขัดแย้งกันมาก่อน ทั้งเรื่องส่วนตัวและเรื่องการเมืองท้องถิ่น กลั่นแกล้งกันได้ ส่วนใหญ่คนที่อยู่ในบัญชีรายชื่อยังประกอบด้วยบุคคลที่เป็นกลุ่มชาติพันธุ์ (โดยเฉพาะชาวเขา) บุคคลที่เคยมีประวัติเกี่ยวข้องกับยาเสพติด บุคคลที่มีฐานะไม่ค่อยดีแต่กลับมีเงินทุนในการประกอบกิจการ บุคคลที่เคยร้องเรียนหรือมีความขัดแย้งกับเจ้าหน้าที่ของรัฐ และบุคคลที่เป็นฐานเสียงหรือหัวคะแนนพรรคการเมืองฝ่ายตรงกันข้ามกับรัฐบาลในขณะนั้น หรืออาจมีญาติที่เกี่ยวข้องกับยาเสพติด แล้วถูกเหมารวมว่าเกี่ยวข้องกับยาเสพติดด้วย

5.อย่างไรก็ตาม ไม่มีการดำเนินคดีอะไรกับอดีตนายกฯ ทักษิณ ชินวัตร

ส่วนหนึ่งเพราะประเทศไทยมิได้ลงนามเข้าร่วม ICC

ประการสำคัญกว่านั้น คือ ในยุคนั้น อดีตนายกฯ ทักษิณ มีความสัมพันธ์อันดีกับประธานาธิบดีสหรัฐในยุคนั้น เกิดเหตุการณ์ละเมิดสิทธิมนุษยชนหลายเรื่องในสมัยรัฐบาลทักษิณ อาทิ ตากใบ ฯลฯ แต่สหรัฐก็เหมือนมองไม่เห็น รวมถึง ICC ที่ถูกมองว่าเป็นเครื่องมือของสหรัฐอเมริกา

และไทยก็ไม่ได้เข้าร่วม ICC

6.การเมืองในฟิลิปปินส์ และการเมืองระหว่างประเทศ

อดีตประธานาธิบดีดูเตอร์เต นั่งเก้าอี้ประธานาธิบดีฟิลิปปินส์ช่วงปี 2016-2022

จากนั้น ดูเตอร์เตยังสนับสนุนตระกูล “มาร์กอส”ให้มีอำนาจ

โดยเฟอร์ดินานด์ มาร์กอส จูเนียร์ เป็นประธานาธิบดี และ ซารา ดูเตอร์เต เป็นรองประธานาธิบดี

ซารามีแผนจะลงชิงเก้าอี้ประธานาธิบดีในอนาคตด้วยซ้ำ

แต่เมื่อซาราพลาดเก้าอี้รัฐมนตรีกลาโหม และประการสำคัญ เฟอร์ดินานด์ มาร์กอส จูเนียร์ หันไปฟื้นสัมพันธ์ระหว่างฟิลิปปินส์กับสหรัฐฯ และแสดงท่าทีแข็งกร้าวต่อจีน เกิดความตึงเครียดระหว่างดูเตอร์เตกับประธานาธิบดีจากตระกูลมาร์กอส

การจับกุม “ดูเตอร์เต” จึงมีนัยทางการเมืองภายในประเทศด้วย

7.ปัจจุบัน ประเทศไทย นายกรัฐมนตรี คือ แพทองธาร ชินวัตร ลูกสาวของทักษิณ ชินวัตร

และประเทศไทยไม่ได้ลงนามเข้าร่วม ICC

ด้วยเหตุนี้ ทักษิณ ชินวัตร จึงยังลอยนวล ไม่ต้องถูกดำเนินคดีข้อหาอาชญากรรมต่อมนุษยชาติ

ชะตากรรมของดูเตอร์เต จึงแตกต่างจาก “สทร.” อดีตนายกรัฐมนตรี ทักษิณ ชินวัตร

สันติสุข มะโรงศรี