ทีดีอาร์ไอ เผยแพร่ผลการวิจัยเรื่อง “การทุจริตกรณีศึกษา : โครงการรับจำนำข้าวทุกเม็ด” โดย ดร.นิพนธ์ พัวพงศกร และคณะ ไว้ในเว็บไซต์ของทีดีอาร์ไอ ที่https://tdri.or.th/2015/08/corruption-in-the-paddy-pledging-scheme/ มีข้อมูลที่อ่านแล้วต้องยกมือทาบอก แล้วอุทานว่า อุแม่จ้า!! มันโกงกันขนาดนี้เลยรึ? มันทุ่มเทสมองเพื่อออกแบบวิธีโกงกันอย่างหนักเช่นนี้เลยรึ

โดยงานวิจัยแบ่งหัวข้อไว้น่าสนใจมาก คือ การทุจริตในระดับต้นน้ำ กลางน้ำ และปลายน้ำ ล้อไปกับคำพูดติดปากอดีตนายกฯหญิงคนแรกของไทย

เนื้อหาตอนหนึ่งบอกว่า “...การทุจริตในสองขั้นตอนแรกมักจะเป็นการทุจริตของเกษตรกรบางคน โรงสีบางแห่ง เจ้าของโรงสีกับ เซอร์เวย์เยอร์บางราย และโกดังบางแห่ง ยกเว้นขบวนการลักลอบนําข้าวจากโรงสีไปขายก่อน ซึ่งที่ต้องอาศัยอํานาจทางการเมืองของผู้มีอิทธิพลทางการเมือง การทุจริตสองขั้นตอนแรกจึงเป็นการทุจริตขนาดเล็ก
(แต่เมื่อรวมมูลค่าการทุจริตทั้งหมดอาจมีมูลค่าสูงมาก)

ส่วนการทุจริตในการระบายข้าว เป็นการทุจริตที่ต้องอาศัยอํานาจการระบายข้าว ซึ่งเป็นอํานาจของรัฐมนตรีและผู้มีอิทธิพลทางการเมืองเท่านั้น ยิ่งกว่านั้นมูลค่าการทุจริตจะมีมูลค่ามหาศาล เพราะรัฐบาลมีข้าวสารอยู่ในมือกว่า 35 ล้านตันข้าวสาร การทุจริตในการระบายข้าวจึงเป็นการทุจริตที่สําคัญที่สุด และเกี่ยวข้องโดยตรงกับนักการเมืองผู้มีอํานาจ...”

รูปแบบการทุจริตในการระบายข้าวมี 3 รูปแบบ ได้แก่

• การทุจริตที่เกิดจากการขายข้าวแบบรัฐต่อรัฐ (government to government sale หรือ G-to-G)

• การทุจริตในการขายข้าวให้ผู้เสนอราคาซื้อแบบลับๆ

• การทุจริตในโครงการข้าวถุงราคาถูกของกระทรวงพาณิชย์

การทุจริตทั้งสามรูปแบบ มีวิธีการทุจริตที่เหมือนกัน คือ รัฐบาลขายข้าวให้ผู้ซื้อในราคาที่ต่ำกว่าราคาขายส่งในตลาดค่อนข้างมาก จากนั้นผู้ซื้อ ก็นําข้าวดังกล่าวไปขายต่อให้พ่อค้าส่งออก หรือพ่อค้าข้าวถุงในราคาตลาด (ราคาขายส่ง) ทํากําไรมหาศาลให้กับผู้มีสิทธิ์ซื้อข้าวจากรัฐบาล เพียงแต่วิธีการขายทั้งสามรูปแบบแตกต่างกัน

1) ในกรณีจีทูจี รัฐบาลจะปิดบังข้อมูล ทั้งปริมาณขายและราคาที่ขายให้บริษัทหรือพ่อค้าบางราย โดยอ้างว่าเป็นความลับทางการค้า

การอภิปรายไม่ไว้วางใจของ สส. วรงค์ เดชกิจวิกรม (2557) พบหลักฐานว่าบริษัทจีนผู้ทําสัญญาซื้อแบบ G-to-G จากรัฐบาลไทย จดทะเบียนในเซี่ยงไฮ้ เป็นบริษัทค้าเฟอร์นิเจอร์สํานักงาน และไม่มีใบอนุญาตค้าข้าวในประเทศไทย แต่บริษัทมีคนไทยเป็นตัวแทนผู้มีอํานาจ ตัวแทนเหล่านี้มีความสัมพันธ์กับนักการเมืองในพรรครัฐบาล นอกจากนั้นหลักฐานการจ่ายเช็คให้กับกรมการค้าต่างประเทศ ซึ่งเป็นเช็คจากคนไทยผู้รับมอบอํานาจจากบริษัทผู้ซื้อ และเส้นทางการเงินของบริษัทดังกล่าว ทําให้สส. วรงค์สรุปว่า สัญญาดังกล่าว ไม่ใช่การซื้อขายแบบจีทูจีแต่บริษัทผู้ซื้อนําข้าวมาขายในประเทศ

อย่างไรก็ตามรัฐบาล (ทั้งรัฐมนตรีกระทรวงพาณิชย์และนายกรัฐมนตรี) ต่างก็ยืนยันว่ามีการขายข้าวแบบจีทูจีถึง 1.76 ล้านตัน ในระหว่างปี 2555 และมีสัญญาจะขายข้าวเป็นจํานวน 7.3-8 ล้านตัน ในปี 2555-2556

แท้จริงแล้ว การขายแบบรัฐต่อรัฐจํานวน 7.3-8 ล้านตันไม่มีจริง แต่ถูกใช้เป็นเครื่องมือในการทุจริตของผู้มีอิทธิพลทางการเมือง โดยอาศัยข้ออ้างว่าการขายข้าวแบบรัฐต่อรัฐต้องเป็นความลับทางการค้า จึงไม่สามารถเปิดเผยปริมาณ และราคาขายที่ตกลงกับรัฐบาลผู้ซื้อได้

แต่แท้ที่จริงแล้ว ข้าวส่วนใหญ่มิได้ขายให้แก่รัฐบาลต่างประเทศ แต่เป็นการขายให้ผู้ประกอบการในประเทศ วิธีการทุจริต คือ นายหน้านักการเมืองจะเป็นผู้เดียวที่สามารถขอซื้อข้าวราคาถูกจากรัฐบาล เพื่อนําไปขายให้แก่พ่อค้าข้าว แต่รัฐบาลปิดบัง “ราคาขาย”

ในระยะแรก ผู้ซื้อเอกชนจะต้องจ่ายเช็คให้แก่ตัวแทนของนายหน้า แต่เมื่อนายวรงค์ เดชกิจวิกรม สส.พรรคประชาธิปัตย์ พบว่า ไม่มีการซื้อขายแบบรัฐต่อรัฐจริง และพบหลักฐานการจ่ายเช็คให้ตัวแทนที่มีส่วนเกี่ยวข้องกับนายหน้าและนักการเมืองบางคน นายหน้าดังกล่าวก็เปลี่ยนให้ผู้ซื้อข้าวจ่ายแคชเชียร์เช็คโดยตรงให้แก่กรมการค้าต่างประเทศ

อนึ่ง จากการสัมภาษณ์อดีตเจ้าหน้าที่กรมการค้าต่างประเทศที่เคยทําธุรกรรมด้าน G-to-G ยืนยันว่า ถึงแม้ในบางครั้งรัฐบาลไทย (หรือรัฐบาลต่างประเทศ) จะขอให้บริษัทเอกชนช่วยเป็นธุระจัดการ เช่น การปรับปรุงคุณภาพข้าว การขนส่ง ฯลฯ แต่ถ้าเป็นการค้าแบบ G-to-G กระทรวงพาณิชย์ต้องได้รับเงินชําระโดยตรงจากรัฐบาลผู้ซื้อเท่านั้น

หลังจากการอภิปรายไม่ไว้วางใจของพรรคประชาธิปัตย์ในเดือนพฤศจิกายน 2555 พฤติกรรมการทุจริตในการระบายข้าวก็เปลี่ยนไป แทนที่นักการเมืองจะตั้งบริษัทตัวแทนมาเป็นคู่สัญญาการขายข้าวแบบรัฐต่อรัฐ รัฐบาลก็พยายามนําเอารัฐวิสาหกิจระดับมณฑลของจีน เช่น บริษัทเป่ยต้าหวง กรุ๊ป 11 มาเป็นคู่สัญญากับรัฐบาล ทั้งๆ ที่โดยข้อเท็จจริง รัฐวิสาหกิจที่ได้รับโควตาการนําเข้าข้าวจากรัฐบาลจีนมีเพียง บริษัทเดียว คือ บริษัท COFCO12

เนื่องจากการตั้งบริษัทตัวแทนมาเป็นคู่สัญญากับกรมการค้าต่างประเทศเริ่มถูกฝ่ายค้านเฝ้ามองอย่างใกล้ชิด ฝ่ายการเมืองและบริษัทนายหน้าจึงเริ่มใช้วิธีการขายข้าวโดยตรงให้ผู้ส่งออกข้าวและพ่อค้าขายส่งข้าวถุง

วิธีการ คือ นายหน้ากับผู้ซื้อ จะตกลงราคาและปริมาณรับซื้อกัน เช่น ผู้ซื้อต้องการซื้อข้าว 3,000 ตัน ในราคาตันละ 15,000 บาท คิดเป็นเงิน 45 ล้านบาท ผู้ซื้อต้องจ่ายเช็คให้กับทางราชการ 45 ล้านบาท และนายหน้าจะสั่งให้ผู้ซื้อไปรับข้าวจากโกดังกลางของอคส.หรือ อ.ต.ก. จํานวน 3,000 ตัน แต่นายหน้าจะใช้อิทธิพลการเมืองซื้อข้าว (ในนามของบริษัทผู้ซื้อ) ในราคา 12,000 บาทต่อตัน จํานวน 3,750 ตัน ฉะนั้น นายหน้าจะได้ข้าวฟรีจากโกดังกลางของรัฐบาล 750 ตัน ข้าวฟรีจํานวนนี้ ส่วนหนึ่งจะถูกนําไปส่งคืนโกดังกลางแทนข้าวสารจากโรงสีในเครือข่ายที่ร่วมมือกับนายหน้าแอบนําไปขายก่อน ข้าวส่วนที่เหลือก็สามารถนําไปขายให้ผู้ส่งออกหรือพ่อค้าขายส่งข้าวถุงได้

จากการสัมภาษณ์ผู้ซื้อข้าวจากนายหน้า ผู้ซื้อที่เป็นผู้ส่งออกบอกว่า ตนได้รับคําสั่งจากนายหน้าให้ไปรับข้าวจํานวนที่ตกลงกันที่โกดังกลาง และเขียนเช็คให้กรมการค้าต่างประเทศ แต่ตนไม่ทราบว่านายหน้าไปรับข้าวที่เหลือจํานวนเท่าไร

2) การทุจริตรูปแบบที่สองคือ การขายข้าวให้แก่ผู้เสนอราคาซื้อ

กระทรวงพาณิชย์รายงานว่า ระหว่างเดือนกุมภาพันธ์พ.ศ. 2555 ถึงเดือนเมษายน พ.ศ.2557 มีการขายข้าวด้วยวิธีดังกล่าวถึง 5.7 ล้านตัน แต่พ่อค้าส่งออกบางรายให้สัมภาษณ์แก่ผู้วิจัยว่า รัฐบาลอนุมัติขายข้าวให้เฉพาะแก่ผู้ซื้อบางรายที่ให้การสนับสนุนนโยบายรับจํานําข้าว เช่น บริษัทซีพีอินเตอร์เทรด จํากัด (ดูคําให้สัมภาษณ์ของผู้บริหารบริษัท ซีพีอินเตอร์เทรดใน The Nation ฉบับวันที่ 12 กรกฎาคม 2556) ยิ่งกว่านั้นมีกระแสข่าวว่าผู้เสนอซื้อข้าวบางรายต้องเสนอซื้อผ่านนายหน้าผู้มีอิทธิพลทางการเมือง

โดยสรุปก็คือ การขายข้าวแบบนี้เป็นการขายข้าวแบบไม่โปร่งใส โดยรัฐบาลจะขายข้าวให้ในราคาต่ำกว่าราคาตลาด และไม่มีการเปิดเผยข้อมูลว่ากระทรวงได้ขายข้าวให้ใคร ในปริมาณ และราคาเท่าใด

หลักฐานเรื่องการขายข้าวในราคาต่ำกว่าราคาตลาด คือ เงินรายได้จากการระบายข้าวที่กระทรวงพาณิชย์ส่งคืนใช้หนี้ให้แก่ ธ.ก.ส. กับตัวเลขปริมาณการระบายข้าวตลอดสมัยรัฐบาล น.ส.ยิ่งลักษณ์ (หรือ 16.37 ล้านตัน ดังนั้น ราคาข้าวที่รัฐบาลขายได้จึงเฉลี่ยเพียงตันละ 11,122.9 บาท เทียบกับราคาขายส่งของข้าวสารทุกชนิดในโครงการรับจํานํา 17,809.6 บาท ต่อตัน ในระหว่างเดือนตุลาคม 2554 ถึงตุลาคม 2556 และ 15,190.45 บาทต่อตัน ในระหว่างเดือนพฤศจิกายน 2556 ถึงเมษายน 2557

3) การทุจริตแบบที่สาม คือ นโยบายการขายข้าวถุงราคาถูก พฤติกรรมการทุจริตมีดังต่อไปนี้

การจัดทําข้าวถุงราคาถูก เป็นวิธีหนึ่งในวิธีการระบายข้าวจากโครงการรับจํานําของรัฐบาล โดยมติของคณะกรรมการนโยบายข้าวแห่งชาติ (กขช.) อนุมัติให้มีการจัดทําข้าวถุงราคาถูกชนิดถุงละ 1 และ 5 กิโลกรัม จํานวน 2.5 ล้านตัน โดยแบ่งการอนุมัติเป็น 4 รอบ แต่ละรอบมีการอนุมัติต่างกัน เริ่มตั้งแต่ 1 แสนตัน ไปจนถึงรอบละ 1.8 ล้านตัน ปรากฏหลักฐานว่าการอนุมัติเพื่อจัดทําข้าวถุงเป็นรอบๆ นั้น แต่ละรอบยังไม่สามารถดําเนินการจนแล้วเสร็จก็มีการอนุมัติรอบใหม่เพิ่มขึ้นตลอด

การศึกษาของ คณะกรรมาธิการการเกษตรและสหกรณ์ของวุฒิสภา สอบสวนพบว่า การทุจริตในโครงการข้าวถุงราคาถูก มีการดําเนินงานดังต่อไปนี้

ในการจัดทําข้าวถุงราคาถูก อคส. ต้องว่าจ้างโรงสีรวม 6 ราย ให้ปรับปรุงสภาพข้าว แบ่งบรรจุและขนส่งไปยังร้านค้าในโครงการ โดยส่วนหนึ่ง อคส. ได้ว่าจ้างบริษัทเอกชนอีกสามรายเข้ามารับหน้าที่ระบายข้าวถุง บริษัทเอกชนเหล่านั้นซื้อข้าวถุงจาก อคส. 
ในราคา 65.6 บาทต่อถุง 5 กิโลกรัม เพื่อนําไปส่งมอบให้กับร้านค้าในโครงการ และให้ร้านค้าในโครงการขายในราคาไม่เกิน 70 บาทต่อถุง 5 กิโลกรัม

การทุจริตเกิดขึ้นภายหลังการปรับปรุงสภาพ โรงสีต้องส่งมอบข้าวให้กับ อคส. แต่ในความเป็นจริงแล้ว อคส.ไม่ได้รับข้าวจํานวนนี้ทั้งหมดมาไว้ที่คลังของตนเอง ส่วนใหญ่ยังฝากไว้ที่คลังของผู้ปรับปรุง แต่ให้ผู้รับจ้างระบายไปรับข้าวจากผู้ปรับปรุง นําข้าวถุงไปกระจายให้ร้านค้าต่างๆ

คณะอนุกรรมาธิการตรวจสอบการระบายข้าวถุง ที่แต่งตั้งโดยคณะกรรมาธิการการเกษตรและสหกรณ์ วุฒิสภา ตรวจสอบพบว่า บริษัทที่รับจ้างระบาย ได้ทําสัญญาขายสิทธิ์ในการรับจ้างให้กับโรงสีผู้รับจ้างปรับปรุงทันที และมีกรณีที่บริษัทรับจ้างระบายให้ปากคําต่อคณะอนุกรรมาธิการว่า ตนเอาเงินของโรงสีที่รับจ้างปรับปรุงมาจ่ายเป็นค่าข้าวถุงให้แก่ อคส. บริษัทรับจ้างระบายข้าวถุง จึงไม่ได้รับข้าวออกจากโกดังของผู้ปรับปรุง ข้าวจํานวนนี้จึงไม่ได้นําออกสู่ตลาดในนามของข้าวถุงราคาถูก แต่ถูกนําบริษัทปรับปรุงข้าวไปขายในรูปของข้าวถุงราคาปกติทั่วไปของโรงสีบางแห่งที่รับจ้างปรับปรุงข้าว

ความเสียหายที่เกิดขึ้น คือ รัฐบาลขายข้าวจํานวนนี้ให้กับโรงสีผู้ปรับปรุงในราคา 65.60 บาท โดยที่จ่ายเงินค่าจ้างปรับปรุง 22.6-26 บาทต่อถุง ให้กับผู้ปรับปรุง เท่ากับผู้ปรับปรุงสามารถซื้อข้าวได้ในราคา 8.32 บาทต่อกิโลกรัม และยังได้รับเงินค่าปรับปรุงอีกต่อหนึ่ง แต่กลับนําข้าวส่วนใหญ่ไปขายในราคาตลาดที่สูงถึง 17-18 บาท ต่อกิโลกรัม ทํากําไรเข้ากระเป๋าเกือบ 100% แน่นอนว่ากําไร บางส่วนคงต้องแบ่งสันปันส่วนให้นักการเมืองผู้อยู่เบื้องหลัง

คณะอนุกรรมาธิการตรวจสอบการระบายข้าวถุง ของคณะกรรมาธิการการเกษตรและสหกรณ์ วุฒิสภา ได้เชิญผู้ประกอบการที่ดําเนินงานระบายข้าวให้กับ อคส. มาให้ข้อมูลที่รัฐสภา โดยมีหลักฐานยืนยันชัดเจนว่า บริษัทเอกชน 3 ราย ที่เข้ามารับหน้าที่ระบายข้าวถุงให้รัฐบาล คือ บริษัท ร่มทอง จํากัด, บริษัท คอนไซน์เทรดดิ้ง จํากัด และบริษัท สยามรักษ์ จํากัด ไม่ได้ทําธุรกิจเกี่ยวกับเรื่องข้าวแต่อย่างใด

บริษัท ร่มทอง จํากัด และบริษัท คอนไซน์เทรดดิ้ง จํากัด มีหลักฐานการจดทะเบียนกับกรมพัฒนาธุรกิจการค้าว่าทําธุรกิจอสังหาริมทรัพย์ไม่เคยทําธุรกิจค้าข้าว มีผลการดําเนินงานขาดทุนติดต่อกัน 2 ปี ส่วนบริษัท สยามรักษ์ จํากัด ทําธุรกิจดอกไม้แห้ง แต่มีความสัมพันธ์กับเลขานุการรัฐมนตรีช่วยพาณิชย์ ซึ่งเคยนั่งเป็นกรรมการบริษัทก่อนจะลาออกมารับตําแหน่งเลขานุการรัฐมนตรี

ในคําให้การของบริษัทตัวแทนจําหน่ายข้าวถุงที่นําข้าวจากโรงสีผู้ปรับปรุงข้าวไปจําหน่าย ซึ่งมี 3 บริษัท ให้การรับสารภาพว่า เป็นแค่ตัวแทน (นอมินี) ไม่มีความสามารถและไม่มีประสบการณ์ในการจําหน่ายข้าวถุง เมื่อรับข้าวมาจึงได้ขายข้าวนี้กลับคืนให้โรงสีผู้รับปรับปรุงคุณภาพข้าว ประกอบด้วย เจียเม้ง, โชควรลักษณ์ และสิงโตทองไรซ์ โดยทั้ง 3 บริษัทออกเงินให้ก่อนเป็นแคชเชียร์เช็ค นําไปจ่ายค่าข้าวกับ อคส. เพื่อให้เบิกข้าวออกมา ซึ่งผู้บริหารของ บจก.คอนไซน์เทรดดิ้ง และบจก.ร่มทองได้ยืนยันด้วยวาจา และมีเอกสารยืนยันกับคณะกรรมาธิการ (กมธ.) การพัฒนาเศรษฐกิจสภาผู้แทนราษฎรว่า ได้กระทําการดังกล่าวจริง ส่วน บจก.สยามรักษ์ได้ยืนยันในที่ประชุมคณะอนุกรรมาธิการการเกษตรและสหกรณ์ วุฒิสภา ว่า ได้ลงนามขายข้าวถุงให้กับโรงสีโชควรลักษณ์

คณะอนุกรรมาธิการเกษตรและสหกรณ์วุฒิสภา ยังพบหลักฐานอีกว่า มีข้าวถุงราคาถูกกระจายถึงมือประชาชนเพียง 1.86 แสนตัน จากทั้งหมด 2.5 ล้านตัน โดย นายชนุตร์ปกรณ์ วงศ์สีนิล ผู้อํานวยการองค์การคลังสินค้า เคยให้ข่าวกับสถานีโทรทัศน์ไทยพีบีเอส (29 พฤศจิกายน 2556) ว่า อนุมัติให้เบิกไปเพียง 1.1 ล้านตัน ดังนั้น จะมีข้าวหายไปจากโครงการจํานวน 9 แสนตัน นอกจากนั้น คณะอนุกรรมาธิการฯ ยังพบว่า ร้านค้าที่จําหน่ายข้าวถุงในโครงการ ต้องซื้อข้าวสารในราคาที่สูงกว่าราคาที่ กขช. กําหนด 5-10 บาทต่อถุง บางร้านระบุว่าต้องเดินทางไปรับข้าวถึงคลังด้วยตนเอง

ที่ผมตัดมาอ่านกันอย่างจะแจ้งนี้ เป็นเพียงส่วนหนึ่งของรายงานฉบับสมบูรณ์ จำนวน 218 หน้า ในตัวรายงานยังมีข้อมูลที่สมบูรณ์ น่าอ่าน น่าศึกษา และเป็นประโยชน์ต่อการ “รู้เช่นเห็นชาติ” นโยบายที่อ้างการช่วยชาวนา แต่ตลอดระยะจากต้นน้ำ กลางน้ำ จนถึงปลายน้ำ เต็มไปด้วยผีเปรตหิวโซที่เข้ามา “ลักกินขโมยกิน” อย่างชัดเจนจนตาค้างกันเลยทีเดียว

ซึ่งสื่อที่มีสำนึกทั้งหลายควรเข้าไปอ่านและนำมาสรุป นำมาเผยแพร่ นำมาบอกกล่าวต่อประชาชน ดีกว่าเอา “โพย” แถลงปิดคดีของ “จำเลยปากแข็ง” มาเผยแพร่ด้านเดียวเป็นไหนๆ